فلسفه و هنر

▪️روایتی از نزاع #برگسون و #اینشتین در باب ماهیت #زمان


استیون هاوکینگ، فیزیکدان مشهور انگلیسی، در سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که #فلسفه به پایان خود رسیده است و معضلات بنیادینی که روزگاری تصور می‌شد فلسفه قرار است گره از آن‌ها بگشاید، اکنون به دست فیزیک گشوده شده است.

#فلاسفه در پاسخ به #هاوکینگ عموماً متوسل به این ایده می‌شدند که هاوکینگ با دانش اندکی که دربارۀ فلسفه دارد در حیطۀ غیرتخصصیِ خود سخن گفته است و فلسفه از مسائلی سخن می‌گوید که دستِ فیزیک از دامانِ آن‌ها #کوتاه است. مجادلۀ هاوکینگ و فلاسفه بدون اینکه منجر به دیالوگی شود در همان نطفه خفه شد. اما روزگاری نه‌چندان دور چنین دیوارِ ستبری میان این دو رشته وجود نداشت و فلاسفه و فیزیکدانان تلاش می‌کردند به‌نحوی از انحا یکدیگر را قانع کنند و حرف خویش را بر کرسی تأیید بنشانند. تا همین نیمۀ نخست قرن بیستم اعتقاد بر این نبود که فلسفه و فیزیک دو راه متفاوت را می‌روند و فرهنگ‌هایی کاملاً متفاوت‌اند.

#جیمینا_کانالس، مورخ شهیر #تاریخ_علم، اخیراً به اسناد و مدارک تازه‌ای رسیده است که می‌تواند پرده از یکی از هیجان‌برانگیزترین نزاع‌های فیزیکدانان و فلاسفه بردارد، یعنی نزاع هانری برگسون فیلسوف فرانسوی و آلبرت اینشتین دربارۀ #زمان.

در آوریل ۱۹۲۲ انجمن فلسفۀ پاریس از اینشتین دعوت می‌کند تا در نشست این انجمن شرکت کرده و دربارۀ آخرین یافته‌هایش دربارۀ زمان سخن بگوید. انتظار می‌رفت که میان اینشتین و برگسون در این باره گفتگویی صورت بگیرد اما آنچه در جلسه رخ داد همه را متعجب ساخت.

#برگسون، که اکنون سال‌هاست نامش کمابیش به محاق فراموشی رفته، در آن دوران با فاصله‌ای ناپیمودنی مشهورترین فیلسوف جهان بود. برگسون در سال ۱۹۰۷ کتاب مشهور خود #تطور_خلاق را منتشر ساخته و کوشیده بود با طرح مفهوم «جهش حیاتی» (انرژی حیاتی‌ای که همه‌چیز را به پیش می‌برد) تبیینی #غیر_داروینی از جهان به دست دهد. به دیدۀ برگسون علم عاجز از فهم این پدیدار بود و به همین دلیل نمی‌توانست تبیینی درست از جهان ارائه دهد. برگسون در این کتاب همچنین نظریه‌ای دربارۀ زمان پیش کشیده بود که در تقابل با فهم علمی از زمان بود، یعنی زمان به‌منزلۀ تجربه‌ای زیسته که در نسبت با #ذهن و #آگاهی انسانی معنادار می‌شود و نه زمان همچون مفهومی انتزاعی که بیرون از آگاهی انسانی تقرر دارد.

#اینشتین اما مخالف سرسخت این مفهوم از زمان بود و اینگونه بود که جلسه‌ای دوستانه بدل به میدانِ جنگ شد. اینشتین این تلقی از زمان را جرح و هجو کرد و با تحقیر گفت: «زمان فلاسفه هیچگاه وجود نداشته است.»

آری! اینشتین در جمع فیلسوفان گفته بود که زمان «آن‌ها» هیچگاه وجود نداشته است. به گفتۀ #کانالس، اینشتین بر آن بود که فیلسوفان قصه‌هایی می‌بافند که تکیه‌اش فقط بر رویکردی روان‌شناختی است، ولی فیزیک جدید نشان می‌دهد که این رویکرد چیزی بیش از خطای ذهن نیست.

#برگسون سخت برآشفت اما فی‌المجلس واکنشی نشان نداد. چند ماه بعد از این جلسه اینشتین به دلیل کشفیاتش در زمینۀ قانون تأثیر #فوتوالکتریک و نه نظریۀ نسبیت برندۀ نوبل شد. در واقع، برگسون با تشکیکاتی که دربارۀ نظریۀ #نسبیت پیش افکند، توانست کمیتۀ نوبل را قانع کند که به اینشتین برای نظریۀ نسبیت نوبل #ندهند. اگر اینشتین به دلیل نظریۀ نسبیتش برندۀ نوبل می‌شد در واقع جامعۀ جهانی مهر تأییدی زده بود بر تفسیر فیزیکی از زمان؛ اما اعضای کمیته هنوز در باب تفسیرِ حقیقیِ زمان اتفاق نظری نداشتند.


✍جو جلونیزی
@art_philosophyy
ادامه🔻

■ #صبح را برای خود با #دیر بیدارشدن #کوتاه نکنید؛ به‌صبح مانند پنجمین عنصر حیات بنگرید که قدری نیز #مقدس است.

📕 در باب حكمت زندگی
✍آرتور شوپنهاور
@art_philosophyy