🔍 قرآن: قرائتها، آرایهها، و ویرایهها
✨ اختلاف قرائتهای قرآن و آهنگینسازیِ متن
🖋 یادداشتهای دینپژوهان | محمدمهدی شیرازی | بخش ۳ از ۳
🔅 ساختار سرودگونه و ترانهگانه
🔻 با مقایسه میان قرآن رسمیشده در زمان عثمان و قرائت دیگر صحابه، و نیز مقایسه میان قرآن رسمیشده در زمانهی ما و قرائت دیگر قاریان؛ میتوان به این نکته دست یافت که در فرایند رسمیسازی ساختار آهنگینِ متن مورد توجه بسیار بوده است. سرودها و ترانهها در ادیان همیشه به عنوان جاذبهای ویژه از جایگاهی والا برخوردار بودهاند، و در اسلام توجه به قرائتِ آهنگینِ قرآن یکی از گونههای همین رویکرد است.
🔻 بنا بر شواهدی از متن قرآن میتوان به این نکته دست یافت که نسخهی اولیهای که پیامبر ارائه کرده است نیز تا حدودی متنی سرودگونه، ترانهگانه، و آهنگین بوده است. از جملهی این شواهد میتوان به فاصلههای قافیهگون آیات، یا سخن مخالفان که میگفتند قرآن شعرِ پیامبر است اشاره کرد. توجه به ساختارِ ترانهگانه در متنِ قرآن به اندازهای بوده که گاه در برابرِ دستور زبان با تنش مواجه شده؛ و جملهسازی را به تکلف انداخته است؛ برای نمونه: "وَ اذكُر اسمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّل إلَيهِ تَبتيلًا" (سورهی مزّمّل، آیهی ۸). در این جا بر مبنای دستور زبان باید واژهی "تَبَتُّلًا" به کار میرفت، اما واژهی "تَبتیلًا" به کار رفته است که نیازمند جملهای تکرارآمیز در تقدیر است: و تَبَتَّل إليه و بَتِّل إليه نَفسَك تَبتيلًا، یعنی: به سوی خدایت کَنده شو و خود را به سویش بکَن.
🔻 ساختار ترانهگانهی متنِ اولیه باعث شد تا آهنگینسازیِ متن مورد توجه ویژهی برخی قاریان قرار بگیرد. برای نمونه:
أتانا أبوالدرداء فقال: أفيكم أحد يقرأ على قراءة عبدالله؟
فقلت: نعم، أنا.
قال: فكيف سمعت عبدالله يقرأ "و الليل إذا يغشى"؟
فقلت: سمعته يقرأ: و الليل إذا يغشى، و النهار إذا تجلى، و الذكر و الأُنثى.
قال: و أنا والله هكذا سمعت رسول الله يقرأها، و لكن هؤلاء يريدون أن أقرأ: و ما خلق؛ فلا أتابعهم.
ابودرداء - از صحابهی پیامبر - نزد ما آمد و گفت: آیا کسی در میان شما به شیوهی قرائت عبدالله [بن مسعود قرآن] میخواند؟
گفتم: آری، من.
گفت: بگو ببینم عبدالله [بن مسعود] چگونه سورهی لیل را میخواند؟
گفتم: شنیدم این گونه میخواند: و اللیل إذا يغشى، و النهار إذا تجلى، و الذكر و الأُنثى.
ابودرداء گفت: به خدا من هم شنیدم پیامبر همینگونه میخواند، اما اینان میخواهند چنین بخوانم: و ما خَلَق الذكر و الأُنثى؛ و من نخواهم پذیرفت (صحیح مسلم، باب ما يتعلق بالقراءات، ح٥).
نویسندهی تفسیر مجمع البیان نیز مینویسد: از پیامبر، علی بن ابیطالب، ابن مسعود، ابن عباس، و ابودرداء روایت شده که این آیه را این گونه خواندهاند: و خَلَق الذكر و الأُنثى؛ بدون "ما" (مجمع البیان، ذیل سوره لیل؛ آیه ۳). مقایسهی قرائتِ کنونی این آیه – که در نگارش عثمانی شکل گرفته است – با قرائتی که برخی صحابه داشتهاند و از پیامبر نیز نقل شده است به روشنی رویکرد آهنگینسازی متن رسمیشده را میرساند.
🔻 پس از آهنگینسازی متن، آهنگسازی بر متن با بهکارگیری شیوههای آوایی و روشهای آوازی داستان دیگری دارد که در این نوشتار مورد نظر نبوده است.
#قرآن #قرآنپژوهی #اختلاف_قرائتها #رسمیسازی #Quran #Quranic_Studies #Variant_Readings #Canonization 🖋 محمدمهدی شیرازی
@anqanotes