🔍 قدیمیترین نوشتهی عربی تاریخدار: من، زهیر، نوشتم به زمان مرگ عمر، در سال بیست و چهار
✨ بررسی منابع مادی در تاریخ اسلام: سنگنوشتهها
🖋 یادداشتهای دینپژوهان | مجید سلیمانی
🔻 حدود دو دهه است که پژوهشگران، بیش از پیش، به ارزش چندگانهی گرافیتیهای اوایل اسلام، این نوشتههای شخصی بر سنگها، پی بردهاند. پیشتر هم البته بوده، منتهی توجه به نوشتههای رسمی بوده است. انصافاً هم این سنگنوشتهها خیلی جالب هستند، و گاه بسیار کهنتر از منابع و متون دیگر. قدیمیتر از تواریخ، احادیث، سیرهها، طبقات، کتابهای فتوح و مغازی و نظایر آن که بعد ظاهر میشوند.
🔻 ارزشهای آن بسیار است: در مطالعه تحوّل حرف و خطّ، که خود بعد راهنمای تعیینِ حدودیِ تاریخ است، اطلاعات تاریخی، تحوّلات تدریجی شعارهای دینی، نوع بیان شهادت، معرّفی خود و دین خود، در ذکر نام بزرگان قوم، در نوع دعاها و البته پارههای قرآنی که در این مجموعهها آمده است. در این نوشتهها یک آزادی عمل شخصی بوده است، و البته یک محدودیت بزرگ که سختی سنگ است. به هر حال آن کس که بر دل کوه و بر تن سنگ چیزی نوشته، جدای یادگاری از خود، سخن و نکتهای داشته است. گاه با خود عهدی بسته است و آن را با نقش حجر محکم کرده است. گاه خبر مهمّی بوده، گاه دل به قطعه آیهای داده است که هنوز هم انتخاب آن برای ما عجیب است و، مثل ابیاتی که ما امروزه میخوانیم، به آن تعلّق خاطری داشته است. گاه طلب برکت کرده است، بیشتر البته دعا و طلب آمرزش است... امّا البته مورخ از همه اینها، در مقام منبع کهن امّا نویافته، استفاده میکند تا بهتر آغاز اسلام و اسلام آغازین را بشناسد.
🔻 این که چه زمان طول کشیده است تا بسیاری از شعائر اسلامی اندکاندک شکل بگیرد، و گاه اصلیترین آنها که تصور میشد از روز اول چنین بوده است، عباراتی چون «بسم الله الرحمن الرحیم»؛ یا مایهی شگفتی است که در میان صدها اثری که به قرن اول هجری بازمیگردند، و مکرّر نقش توحید و «لا اله الا الله» دارد،
تا سالهای حدود هفتاد و هشتاد هجری، نام محمّد ظاهر نیست تا بعد که به صورت رسمی بر سکهها و در عهد عبدالملک بر سر در مساجد نقش بندد و در «شهادتین» ظاهر شود. نه این که پیامبر در میان نبوده، امّا هنوز صورتبندی نقش او و جایگاه او در «اعلام و شعار مسلمین» به این شکل نبوده است.
🔻 عکسی که آوردهام، قدیمیترین نوشتهی عربی تاریخدار است که در یونسکو هم ثبت شده است. به خط حجازی که بعد به کوفی مبدّل میشود. بعید نیست که این «زهیر مولی ابنت شبیه» که در تخته سنگی دورتر امّا در همان ناحیه نام خود را کامل نوشته است، پس از حجّ، در مسیر بازگشت به شام بوده که خبر وفات
عمر را شنیده است. شاید هم در راه برگشت از حج به مدینه رفته و نزدیکِ واقعه بوده و همچنان متاثر از آن، که این نوشته را در «العلا» نزدیک «مداین صالح» در شمال غربی عربستان ثبت کرده است.
عمر در چند روز آخر ذیالحجه ضربت خورد و روز اول محرّم سال بیست و چهارم هجری از دنیا رفت.
🔻 همین نوشتهی کوتاه باز از چند جهت مهم است:
🔅 این که آغاز نقطهگذاری جلوتر از آنچه پیشتر تصور میشد بوده است (که شواهد دیگر هم دارد)،
🔅 ضبط سادهی نام
عمر،
🔅 رواج سال هجری در همان زمان، و
🔅 شکل حروف: «بسم الله، انا زهیر کتبت زمن توفی
عمر سنة اربع و عشرین».
#اسلامپژوهی #اسلام #تاریخ_اسلام #سنگنوشته #محمد #عمر #Islamic_Studies #Islam #History_of_Islam #Graffiti #Muhammad #Omar 🖋 مجید سلیمانی
@anqanoteshttps://t.me/anqanest/13