ادامه از
👆🏼 🔍 نقشِ سُفراء امام دوازدهم شیعیان در شکلدهی به روایتِ عقیدتیِ تشیّع از غیبت
✨ معرفی منابع
📌 معرفی کتاب «وکلاءِ امامِ غایب: شکلدهی به تشیّع اثنیعشری (۲۳۵–۳۳۵ قمری)
» نوشتهی اِدموند هِیز، فوریهی ۲۰۲۲ میلادی
بخش ۳ از ۳
🔅 تاریخِ نقّادانهی سُفَراء امام دوازدهم
🔻 عالمان شیعی انبوهی از گزارشها و نقلها را گردهم آوردهاند تا نشان بدهند وجودِ امامِ غایب آنچنان پذیرفتهشده بوده است که هیچ شکی در آن راه نداشته است. اما این رویکرد به وضعیت بغرنجی بدل شده است که در آن گزارشهای دستچینشده و گزینشی دربارهی سالهای اولیه پس از درگذشت امام یازدهم و غیبت امام دوازدهم آنچنان با یکدیگر ضدونقیضاند که در مواردی در تقابل کامل با روایتهای عقیدتیِ متأخر و رسمیشدهی شیعه قرار میگیرند.
🔻 تحقیقات کنونی دربارهی وکلاء، سفراء، یا نُوّابِ امام غایب با دو مشکل روبهرویند:
۱. پذیرشِ غیرنقاّدانهی روایت عقیدتی دربارهی جانشینیِ آسان و سرراست میان امامان و سفراء؛ و
۲. بیتوجهی به تحلیل نقّادانهی روایتهای متقدّم دربارهی وقایعی که پیرامون غیبت رخ دادهاند.
🔻 اکثر محققان تاکنون روایت عقیدتی شیعیان دربارهی سفراء امام غایب را کمابیش پذیرفتهاند، اما رویکردهای شکّاکانهای نیز وجود داشتهاند، از جمله مقالهی وِرِنا کِلِم در ۱۹۸۴ میلادی. او انگارهی سفارت را متأخرتر از کسانی میداند که اکنون به نام سفیر یا نائب یکم و دوم امام غایب میشناسیم. به بیان دیگر، به ادعای او، انگارهی نیابت و سفارت امام غایب در زمان حسین ابن روح النوبَختی شکل گرفته است و این انگاره بعداً بر عُثمان ابن سعید العَمْری و محمد ابن عثمان العَمْری فراافکنی شده است تا این نهاد را تقویت کند:
"تمامی اطلاعاتی که دربارهی دو تن از وکلاء بغدادی، یعنی عثمان ابن سعید و محمد ابن عثمان، میتوانیم بیابیم —یا بهتر بگویم، نمیتوانیم بیابیم— نشان میدهند که آنها بعداً در نهادِ «سفارت» گنجانده شدهاند؛ نهادی که، به قصدِ ایجاد اعتبار برای آن، میبایست از همان هنگامِ درگذشت امام یازدهم آغاز میشده است... این مطلب غیرممکن نیست که ابوسهل نوبختی و حسین ابن روح نوبختی، به همراه دیگر بزرگان خاندانِ متنفّذ نوبختی، انگارهی «سفارت» را برساخته باشند."
🔻 البته این نهاد در زمان قدرتِ خاندان نوبختی در خلاء و از هیچ برساخته نشده است، بلکه مرجعیتی بوده است که بر پایههای عقاید پیشین بنا نهاده شده است. با اینکه نهاد «سفارت» در دوران حسین ابن روح نوبختی قدرت میگیرد (یا حتی «ساخته میشود») اما چالشهای سیاسی و حکومتی (از جمله اینکه هم حسین ابن روح و هم همکار پیشین و رقیب آیندهاش، یعنی شلمغانی، از کارگزاران حکومت عباسیان بودهاند) نهاد سفارت را به سوی افول میبرد. در عمل، نهاد سفارت ۳ سال پس از درگذشت حسین ابن روح، در پایان سفارت نائب چهارم، از میان میرود.
🔻 نویسنده در این کتاب افزون بر پرداختن به بسیاری از پرسشهای دهگانهای که در آغاز این یادداشت آمدند، به بررسی روایات متقدم دربارهی درگذشت امام یازدهم، ادعای فرزندداشتن او، نقش برادرش جعفر در واکنش بعضی از پیروان امام یازدهم به تمایل برای پذیرشِ این ادعا که امام فرزند داشته است، نقش مادر امام یازدهم (کنیز امام دهم) در مناقشات پدیدآمده پس از درگذشت او پیرامون جانشینی و میراث و اموال، و جایگاه کنیز امام یازدهم در انگارهی غیبت نیز میپردازد.
🔻 رویکرد این کتاب در بررسی یکی از مهمترین انگارههای اسلامی و شیعی، اگر نگوییم «مهمترین» انگاره، در کمتر کتاب و نوشتهای دیده میشود. از همین رو، مطالعهی این کتاب برای علاقهمندان و پژوهشگران این حوزه از بایدها است. هِیز چند ماه پیش از انتشار کتاب، در یک سخنرانی در سال ۲۰۲۱ میلادی، رویکرد و انگارهی اصلی کتابش را با جزئیات کافی توضیح داده است. این سخنرانی که به زبان انگلیسی است
اینجا در دسترس است.
📗 برای دسترسی به
کتاب بنگرید به:
Hayes, Edmund.
Agents of a the Hidden Imam: Forging Twelver Shi’ism (850–950 CE). Cambridge:Cambridge University Press, 2022.
#تشیع #شیعه #امامت #غیبت #وکلاء #سفراء #نواب 🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes