🔷🔸حریت و فلاح ( آزادی و رهایی)
🖋امیر رضایی🔸فقدان کلمهی حریت یا آزادی در قرآن میتواند سوالبرانگیز باشد. اگر مراد از آزادی، آزادیهای سیاسی و اجتماعی مانند آزادی بیان، تحزب، قلم، مذهب، عقیده و.... باشد، برای نبود آن در قرآن شاید بتوان دو دلیل اقامه کرد:
🔹اول . در صدر اسلام، اساسا آزادیها، بهویژه آزادی مذهب و عقیده، به دلیل عدم وجود انسداد، برای اذهان آن زمان موضوعیت چندانی نداشتند و از این رو قرآن نسبت به آنها ساکت است. این آزادیها تا قرن چهارم ادامه داشت و پس از آن از میان رفت. در واقع این سیر تحولات اجتماعی و بهویژه شکلگیری حکومتهای متمرکز استبدادی بوده است که به انواع آزادیها بهتدریج موضوعیت بخشیده است.
🔸دوم. قرآن از کلمهی فلاح( رستگاری یا رهایی) استفاده کرده که در مداری فراتر از آزادی قرار دارد. از آنجا که فلاح بهعنوان آرمان نهایی انسان، در تداوم آزادیها، در افق دوردست تاریخ بهصورت جمعی تحقق مییابد( تحقق فردی آن در هر دوره ممکن است)، قرآن از ذکر آزادی ( حریت) که در مداری پایینتر از فلاح است، خودداری کرده است .
🔹قرآن برای رسیدن به فلاح یا رهایی دستکم هفت طریق را نشان میدهد که اغلب در ساحت درونی انسان نیز ریشه دارند و این نشاندهندهی آن است که فلاح برخلاف آزادی بیان و تفسیری از دو ساحت وجودی و عقلی است.
🔸۰۱ ایمان. کسانی که ایمان میآورند " قطعا" به فلاح میرسند: قد افلح المومنون( مومنون، ۱) . ایمان، همانطور که از معنای لغویاش برمیآید، نوعی " اطمینان قلبی" به حضور و وجود " او" است.
🔹۰۲تزکیه. کسی که به شکوفایی نفس میپردازد " قطعا" رستگار میشود: قد افلح من زکیها( شمس، ۱). تزکیه از زکا( رشد و نمو) شکوفاندن آن نفس اطمینانبخش( مطمئنه) است.
🔸۰۳ استعلا. کسی که به دنبال تعالی است " قطعا" رستگار می شود: قد افلح الیوم من استعلی( طه، ۶۴). تعالیجویی یا والایش وجودی از طریق تزکیه موجب علو روح میشود.
🔹۰۴ تقوی. کسانی که پروای خدا را دارند باشد که رستگار شوند: واتقوا الله لعلکم تفلحون( بقره، ۱۸۹). تقوی از وقایه به معنی حفاظت و نگهداری از آن بذر مقدس درون آدمی است.
🔸۰۵ ذکر. خدا را بسیار یاد کنید، امید که رستگار شوید: واذکروا الله کثیرا لعلکم تفلحون( انفال، ۴۵). ذکر یادآوری آن چیزی است که انسان فراموش کرده است( انسان از نسیان) و آن همان " خودی" ( تعبیر اقبالی) پنهان در جان آدمی است.
🔹۰۶ توبه. ای مومنان، همگی به درگاه خدا توبه کنید، امید که رستگار شوید: توبوا الی الله جمیعا ایّه المومنون لعلکم تفلحون( نور، ۳۱) . توبه بازگشت است، بازگشت به همان " خود"ی که مایهی حیات جاودانه است.
🔸۰۷ خیر. کار خیر انجام دهید، باشد که رستگار شوید : وافعلوا الخیر لعلکم تفلحون( حج، ۷۷) . کار خیر نقش مهمی در خودسازی و تزکیه نفس دارد و رابطه معنوی با کانون روحانی هستی را تقویت میکند.
🔹البته قرآن از پنج گروهی که به فلاح نمیرسند نیز نام میبرد: ۰۱ستمکاران: لا یفلح الظالمون( انعام، ۲۱)؛ ۰۲ بزهکاران: لا یفلح المجرمون( یونس، ۱۷)؛ ۰۳ افسونگران: لا یفلح الساحرون( یونس، ۱۰)؛ ۰۴ کافران: لا یفلح الکافرون ( مومنون ، ۱۱۷)؛ ۰۵ دروغبندان بر خدا: الذین یفترون علی الله الکذب لا یفلحون( یونس، ۶۹).
🔸بدیهی است تحقق فلاح جمعی( رستگاری یا رهایی جمعی) که پیام نخستین دین بود( قولوا لا اله الا الله تفلحوا) از بستر تحقق انواع آزادیها و برابریهای انسانی میگذرد. و از این رو شریعتی مسئولیت روشنفکر را در یک جمله " کوفتن راه فلاح انسان" میداند. اگر جهتگیری آزادیها به سوی فلاح نباشد، بهطور طبیعی تبدیل به آوارگی میشوند( تعبیر شریعتی) اما اگر به سوی آن باشد، میتوان گفت انسان( جامعهی انسانی) با آزادی آغاز میشود و با فلاح به تمامیت خود میرسد.
#یادداشت_اختصاصی #امیر_رضایی #اکنون 🆔 @Shariati40