صوفیان در وصول به مقام ولایت و اتصال به حق، میان مردان و زنان تفاوتی قائل نبودهاند چه به عقیدهی ایشان، آدمی از راه دل به خدا میپیوندد. دل است که محل تابش انوار الهی است و دیگر اعضا هر یک برای وظیفهای جسمانی آفریده شدهاند چنانکه دندان برای خاییدن و معده و دیگر عضوهای درونی برای هضم و دفع مادهی غذایی، تفاوت اعضاء تناسل که مجرای شهوت جنسی است و برای تولید و تکثیر نسل آفریده شده، موجب قرب و بُعد و اتصال و انفصال از حقیقت نتواند بود و بدین جهت نام بسیاری از زنان را در طبقات مشایخ آوردهاند. ابوالفرج عبدالرّحمان بنالجوزی در كتاب صفةالصّفوة، نام عدهی بسیاری از زنان را که به مقام عالی در زهد و معرفت و تصوف رسیدهاند، دوشادوش مشایخ بزرگ از قبیل: معروف کرخی و جنید و ابوبکر شبلی آورده است. جامی نیز در نفحاتالانس، ترجمهی حال چند تن از زنان را در عداد مشایخ صوفیه ذکر میکند. محییالدین در فتوحات نیز عقیدهای معتدل دربارهی زنان و حتی ترجیح آنها بر مردان در بعضی از احکام اظهار نموده است. (فتوحات مکیه، ج۳، ص۱۱۷) فريد الدين عطار نظر صوفیان را در این باره بدینگونه بیان میکند: «اگر گویند که ذکر او (رابعه عدویّه) در صف رجال چرا کردی؟، گویم خواجهی انبیا عَلَيْهِ الصَّلاةُ وَالسّلام میفرماید که إِنَّ اللَّهَ لَا يَنْظُرُ إِلَى صُوَرِكُمْ، کار به صورت نیست، به نیتِ نیکوست، اگر رواست ثُلثان دین از عایشهی صديقه رَضِيَ اللهُ عَنْها گرفتن، هم رواست از کنیزکان او فایده گرفتن. چون زن در راه خدای تعالی مرد باشد او را زن نتوان گفت چنان که عباسهطوسی گفت: چون فردا در عَرَصات آواز دهند که یا رِجالُ، اول کسی که پای در صف رجال نهد، مریم بوَد. کسی که اگر در مجلس حسن بصری حاضر نبودی مجلس نگفتی لاجَرَم ذکر او در صف رجال توان کرد بلکه از روی حقیقت آنجا که این قوماند همه نیستِ توحیدند. در توحید وجود من و تو کَیْ ماند تا به مرد و زن چه رسد، چنان که ابوعلی فارمدی گوید رَحْمَة اللهِ عَلَيْهِ که: نبوّت عینِ عزّت و رفعت است مهتری و کهتری در وی نبوَد پس ولایت نیز همچنین بوَد.» (تذكرةالاولياء ، طبع طهران ۱۳۴۶، ص۷۲) زنانی که به مقام ارشاد نائل میشدند به مریدان خرقه میپوشانیدند. (الدرر الكامنة، طبع حیدرآباد دکن، ج۱، ص۳۰۰، نیز ج۲، ص۶)
📕#فرهنگ_فروزانفر "شامل اصطلاحاتِ عرفان، کلام، طب، نجوم، فقه، موسیقی... تدوین و گردآوری: #مریم_السادات_رنجبر نشر پرسش، چاپ اول ۱۳۷۴، ص۳۲۲