💠 معروف و منکر چیست؟
0️⃣ طرح مسأله
یکی از مسائل اساسی در باب
#امر_به_معروف و
#نهی_از_منکر شناخت دو مفهوم
معروف و منکر است؛ تا هم اصل مفاد حکم و آنچه
به آن مکلف هستیم روشن باشد و هم در تشخیص مصادیق
معروف و منکر خطایی رخ ندهد. چنانکه یکی از شرایط این فریضه بزرگ، شناخت
معروف و منکر میباشد. (
إنما هو علی القوي المطاع العالم بالمعروف من المنکر؛ نک. الکافی۵: ۵۹)
اگر بخواهیم تعریفی را که فقهاء شیعه از
معروف و منکر ارائه فرموده و از دیرباز میانشان مطرح بوده و هست (با صرف نظر از برخی اختلافات جزئی در قیود یا تعابیر)،
به طور خلاصه و سرراست بیان کنیم، میتوانیم بگوییم:
#معروف «هر کار مطلوب شرعی یا عقلی» است و
#منکر «هر کار نامطلوب عقلی یا شرعی».
بنابراین تعریف، تغییر دیدگاه
#مردم درباره مطلوبیت یا عدم مطلوبیت یک کار تأثیری در «
معروف» و «منکر» شدن آن ندارد.
مثلاً اینکه متأسفانه بعضی اشکال ارتباط با نامحرم امروزه در
#جامعه ما عادی شده، یا رعایت برخی دستورات شرعی
امر مذمومی
به شمار میآید باعث نمیشود منکر
به معروف و
معروف به منکر تبدیل گردد؛ زیرا شریعت و احکام عقل ثابت هستند و با تغییرات عرف متغیر نمیگردند.
در قبال این دیدگاه مشهور و صحیح، دیدگاه دیگری وجود دارد که کیفیت نگاه
#عرف و جامعه
به یک کار و
نحوه ارزشگذاری آن کار توسط عموم مردم را در «
معروف» یا «منکر» بودن آن عمل مؤثر میبیند.
این دیدگاهِ
عرفگرایانه را
به سیاق اندیشمندان امروزی میتوانیم دارای دو تقریر «قوی» و «ضعیف» بدانیم.
تقریر قوی (افراطی تر)
معروف و منکر را بر پایه
دیدگاه عُرفی و
نظر عموم جامعه تعریف میکند،
به این معنا که
معروف و منکر همان
«خوب و بد های عُرفی» هستند.
تقریر ضعیف (معتدل تر) موافقت دیدگاه عُرف با عقل و شرع را در صِدق عنوان
معروف و منکر دخیل میبیند؛ یعنی اگر کاری شرعاً یا عَقلاً نیکو بود و عُرف نیز خوبیِ آن را درک میکرد،
معروف بوده و اگر شرعاً یا عقلاً بد بود و در نگاه عمومی جامعه نیز ناپسند
به شمار میرفت منکر میباشد. در حقیقت این نظریه بر آن است که پذیرش خوبی یا بدی یک کار در
معروف و منکر شدن آن تأثیر دارد و
خوبی یا بدیِ واقعی،
به تنهایی و بدون
«هنجار» یا
«ناهنجار» بودن آن از لحاظ عُرفی، کافی نیست.
البته نگارنده در میان اندیشمندان شیعی، فرد سرشناسی را سراغ ندارد که تقریر نخست را پذیرفته باشد. اما تقریر دوم
به خصوص در فضای اجتماعی امروز جامعهی ما طرفدارانی دارد که سعی دارند با تکیه بر این نظریه، میان شریعت از سویی و احساسات غالب بر آحاد جامعه در این روزگار از سوی دیگر، آشتی دهند. (برای مثال نک. جلسات
دوم و
سوم از سلسله نشست های «وظایف حکومت اسلامی نسبت
به وضعیت پوشش در جامعه»)
به سبب اهمیت مسأله، قصد دارم در ضمن چند فرسته
به نقد و بررسی شواهد مورد اتکای طرفدارن این نظریه بپردازم، انشاءالله.
#فقه#برهان✒️📚 @Faede_v_Borhan