کاهش آسیب. بخش اول کاهش آسیب نام جذابی است. انگار نوعی خردورزی و منطق در آن هست که وسوسه‌کننده است. چند سالی هست که این نام را مرتب از زبان مدیران می‌شنویم. مثلا می‌گویند هدف ما کاهش آسیب‌های اجتماعی است. اما وقتی که رفتارهای ایشان را دنبال می‌کنیم، نشانی از رویکرد کاهش آسیب در تصمیمات‌شان نمی‌یابیم. بنابراین تصور می‌کنم ضروری است نگاهی دوباره به مفهوم کاهش آسیب داشته باشیم.
کاهش آسیب چیست؟ کاهش آسیب‌های سلامتی، اجتماعی و غیره ناشی از رفتارهای بالقوه آسیب‌رسان. یعنی چه؟ یعنی این که یک مقوله وجود دارد که مشکل‌زاست و باعث آسیب می‌شود. مثل مصرف مواد یا طلاق، روسپی‌گری، کودکان کار، حاشیه‌نشینی یا موارد مانند آن. این مقوله‌ها هر کدام باعث مشکلات یا آسیب‌هایی برای فرد و جامعه می‌شوند. پس اگر ما تلاش کنیم آسیب ناشی از این مقوله‌ها را به نحوی کم کنیم، بدون این که لزوما خود آن مقوله را کاهش داده باشیم، در واقع داریم در مسیر کاهش آسیب قدم برمیداریم.
یک مثال:
مصرف مواد یک رفتار آسیب‌رسان است. به دلیل پیچیدگی و چند عاملی بودن سبب‌شناسی و دشواری‌هایی که در پیشگیری و درمان این رفتار وجود دارد، نمی توان معضل مصرف مواد را به طور کامل حذف کرد. اما می‌توان به کمک راهکارهایی آسیب های ناشی از آن را کاهش داد، تا افراد مبتلا، خانواده ها و جامعه آسیب کمتری ببیند. برای مثال مصرف مواد پرخطر یا روش‌های پرخطر مصرف را با مواد یا روش های کم خطرتر جایگزین کنیم. مثلا کسی که دارد هروئین تزریقی مصرف می‌کند، مصرفش را به هروئین تدخینی، تغییر دهد، یا به جای هروئین بیاید و تریاک یا متادون مصرف کند. مسخره است؟ نه، اصلا. چرا که این کار (اگر درست انجام شود) باعث می‌شود که عوارض مصرف هم برای خود فرد و هم برای جامعه بسیار کمتر شود.
دیدید؟ این می‌تواند کلی مخالف داشته باشد. کسانی که ادعا کنند "شما این قدر بی‌غیرت‌اید که دستی دستی دارید تریاک می‌دید دست مردم که هروئین مصرف نکنند؟" بله، تریاک عوارضش کمتر است و در مقایسه با هروئین بهتر است. پس برای یک فرد هروئینی خوب است نه برای همه. پس به این شکل می‌توان مقداری از آسیب‌های مرتبط با مواد را در سطوح فردی، خانوادگی و اجتماعی کاهش داد. پس هدف کاهش آسیب اعتیاد، كاهش عواقب بهداشتي، اجتماعي و اقتصادي مصرف مواد است. راهبرد کاهش آسیب در دهه‌های اخیر یکی از راهبردهای اصلی مبارزه با مواد افیونی در کشور بوده است که موفقیت‌هایی هم به همراه داشته است.
اما کاهش آسیب اصولی دارد که خوب است با آنها آشنا شویم.
اصول کاهش آسیب
- انسان‌گرایی: به افراد به‌عنوان انسان‌هایی واجد ارزش، کرامت، و شایسته احترام و مراقبت توجه می‌شود.
- عمل‌گرایی یا رویکرد نسبی‌گرایانه: پذیرش این واقعیت که سلامت کامل یا رفتارهای کاملا درست، دست‌یافتنی نیست. بنابراین تعدیل انتظارات و استفاده از رویکردهای حمایتی واقع‌گرایانه‌تر است.
- تدریجی بودن: هر تغییر مثبتی یک قدم به سمت بهبودی است و تغییرات بزرگ ناگهانی اتفاق نمی‌افتد. تغییرات تدریجی و قدم به قدم است. بنابراین باید اولويت‌بندي کرد و بر اهداف قابل دسترسي و اولویت‌دار تمرکز نمود.
- فردگرایی: هر فرد مشکلات، نیازمندی‌ها و توانمندی‌های خاص خود را دارد. بنابراین ممکن است یک مداخله برای همه مناسب نباشد. نیاز به انعطاف‌پذيري وجود دارد.
- خودمختاری (گزینه انتخاب): باید با آموزش و فراهم کردن گزینه‌های مختلف این امکان را ایجاد کرد که خود افراد دست به انتخاب بزنند.
- پاسخگویی: هر کسی مسئول انتخاب‌هایی است که می‌کند و نتیجه‌ای که در اثر آن حاصل خواهد کرد. اما هیچ وقت کسی از خدمت محروم نمی‌شود.
#دکتر_سید_وحید_شریعت #کاهش_آسیب@OneminMH
