پست 19 درآمدی بر اقتصاد رفتاری کیوان حسین وند 5 آبان 1399 قسمت اول: اقتصاد انعکاس رفتار افرادی است که آن را ساخته اند(1) که بر این اساس هرچه تعداد مشارکت کنندگان (افراد) بیشتر باشد، به همان اندازه هم تعاملشان جنبه ی جمعی و غیرشخصی بیشتری پیدا میکند(2). از طرفی بدیهی ست که پیوندگاه عوامل بازار، عنصری انسانی است که حاوی روحیات و نگرش های انسان بوده و به سرعت قابل تغییر است و این یادآور مهم ترین اصل در تحلیل رفتار انسان یعنی نسبی بودن آن ست.(3) انسانی که با این خصوصیت بارز، در راس هرم اقتصاد قرار گرفته و به تبع آن اقتصاد را نیز متتاسب با برآیند نسبیت های انسان های تشکیل دهنده ی آن، به دامنه ای میان نسبیت و مطلقیت میکشاند. با این توضیح، علت وقوع اکثر پدیده های اقتصادی را برآیند خصوصیات افراد آن جامعه تشکیل میدهد و یا دقیقتر آنکه بگوییم نتیجه ی مطلوب سیاست ها در گرو خصوصیات جامعه ی هدف است به همین خاطر نمیتوان با احتمالی بالا انتظار داشت که این برآیند، مایل به فرض عقلایی بودن(4) باشد چه آنکه شواهد تجربی گویای آن است که معمولا جهت برآیندها منتهی به پنج اصل پایه ای زیر میشود: 1. تقلید؛ پیروی رفتار جمعی: میتوان به این اصل وزن بیشتری داده و عنوان کنیم که عمدتا ما جایی میرویم که جمع برود (پس چه بهتر که جمع را از کودکی تربیت کرد؛ لازم به ذکر است که هر دنباله روی از جمع بد نبوده که شاهد آن رفتارهای جمعی مردم کشورهای توسعه یافته است). در مقام هنجاری(5) در پی اثبات درستی یا نادرستی این گزاره ها نیستیم لکن در مقام اثباتی(6) باید عنوان کرد از جمله فاکتورهای اساسی در این مورد، تقلید است. انسان ها با تقلید از یکدیگر، آموزش میبینند. اصولا روش آموزش نیز همین تقلید است. در تقلید غالبا تفکر و تامل کمتر صورت میگیرد و این میتواند پاشنه آشیل بنیادی ترین فرض اقتصاد یعنی عقلایی بودن شود. علاوه بر اینها باید عنوان داشت که تقلید کردن، به افراد تضمین و بیمه میدهد زیرا انسان به دنبال ایجاد آرامش در پس هر تصمیمی است یا به عبارتی دقیقتر هر تصمیمی در قبل و بعد آن با هدف آرامش ذهن ساخته و گرفته میشود(7) فلذا با تقلید هر رفتاری که جمعی از مردم دیگر پشت آن باشند، به طور ضمنی به این آرامش خاطر میرسد زیرا در نظر او اگر قرار است ضرری هم به او برسد، دیگران نیز در آن ضرر مشترک هستند درحالی که اگر تنها خودش این تصمیم را میگرفت، زیر بار تحمل ضرر بزرگ آن نمیرفت. این موضوع از خاصیت همدردی و درد مشترک برداشت میشود. این موضوع از خاصیت ذاتی انسان که در پی قوت قلب گرفتن و مورد تایید دیگران قرار گرفتن در پی هر عملی است نیز برداشت میشود. از سوی دیگر افراد نه تنها به خود که تعهدات بسیاری چه به لحاظ عاطفی و چه به لحاظ اجتماعی به بسیاری از افراد دیگر دارند که این نیز سبب میشود تا فرد خیلی مایل نباشد خلاف جهت جمعی که به آنها تعهد دارد حرکت کند. این مسئله در جوامع سنتی و توسعه نیافته و درحال توسعه رایج تر است.(8) علت دیگر پیروی نهایی از جمع را نیز باید اینگونه عنوان کرد که افراد به طور ذهنی اینگونه تصور میکنند که در جمع، چند عقل وجود دارد ولی در فرد تنها یک عقل؛ بنابراین پیروی از جمع را به پیروی از یک عقل ترجیح میدهند. (نمونه بارز پیروی از رفتار جمعی، نحوه رفتار سهامداران در بازار بورس ایران است). 2 و 3. تجربه و عادت: از جمله عنصر پایه ای دیگر در تصمیم گیری افراد، تجربه به حکم اعتماد به مشاهدات خود است. گاهی این تجربه از دایره ی فردی فراتر رفته و مشترکا میان مردم یک شهر و یا یک گروه و یا یک کشور و حتی همه مردم سطح زمین وجود دارد. به عنوان مورد به خصوص، بی اعتمادی به نهادها مهم ترین نتیجه ی تجربه ی افراد در یک کشور یا سطح زمین است. چه آنکه اعتماد مردم به نهادها، اولین و آخرین قدرت اجرایی آن نهاد برای سیاست های اقتصادی و سیاسی در مواقع بحران است و اگر این اعتماد در طی سالها کمرنگ شده و تبدیل به تجربه افراد شود، در بحرانها افراد به این نهادها به حکم تجربه اعتماد نکرده و تصمیماتی که منافع جمعی را در پی داشته و آن نهاد آنرا صادر کرده باشد و منوط به همراهی مردم باشد، اتخاذ نخواهند کرد زیرا نمیتوانند حول مرکزی جمع شده و تصمیم مشترکی حول آن بگیریند که به حکم تجربه به آن بی اعتمادند. در این حالت هر فرد در پی تعقیب منفعت شخصی و نهایتا افراد نزدیک به خود است(9). گرچه که وابستگی متقابل، به تعبیر هیوم انسان ها را به افراد دور از خود نیز محتاج و وابسته کرده است(10) اما این وابستگی متقابل نیز به تنهایی متضمن درنظر گرفتن منفعت دیگران نمیشود چه آنکه این وابستگی متقابل میان برده و ارباب نیز وجود دارد (11) اما تجربه نشان داده که در بحران ها ارباب و برده به نزدیکترین دایره ی روابط انسانی خود که خانواده باشد وفادار خواهند بود. ادامه در👇: @love_to_economics