4⃣ اطلاعات مجرمان؛ سلاحی برای امنیت یا تهدیدی برای حریم خصوصی؟!

بزه‌دیده‌شناسی حمایتی، از تئوری تا عمل

بزه‌دید‌ه‌شناسی حمایتی پیشگیرانه، ریشه‌های خود را به کارهای مِندلسون و فن‌هنتیگ نسبت می‌دهد. فن‌هنتیگ به بررسی رابطه میان بزه‌دیده و بزهکار پرداخته و به شناخت دقیق‌تری از پدیده جرم دست یافته است. او بر قابلیت و استعداد بزه‌دیده تأکید می‌کند، اما این موضوع را در چارچوب قانونی قرار می‌دهد. در مقابل، مندلسون بر ملاحظه تقصیر بزه‌دیده تأکید دارد که به‌نوعی به کشف بی‌ملاحظه بودن بزه‌دیده منجر می‌شود.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بزه‌دیده‌شناسی، برنامه‌های پیشگیرانه آن است. با ظهور و پیشرفت این علم، تلاش‌های پیشگیری از بزهکاری گسترش یافته و به‌طور حمایتی بزه‌دیدگان را در ابعاد مختلف تحت پوشش قرار داده است. به‌عنوان مثال، با آگاه‌سازی بزه‌دیدگان بالقوه و حمایت از بزه‌دیدگان آسیب‌پذیر، می‌توان فرآیند وقوع جرم را دشوارتر کرده و با خارج کردن آن‌ها از موقعیت‌های خطرناک، به کاهش جرائم و پیشگیری از وقوع آن‌ها کمک کرد.

انتشار اطلاعات درباره مجرمان خطرناک نیز، یکی از روش‌های نظارت بر آن‌ها محسوب می‌شود که می‌تواند با آگاه‌سازی عمومی از وقوع برخی جرائم، به پیشگیری از آن‌ها کمک کند. در عصر اطلاعات، تقاضا برای افزایش امنیت منجر به نیاز روزافزون به دسترسی به اطلاعات شده است. پات امالی در کتاب خود به چنین جامعه‌ای به‌عنوان جامعه اطلاعات اشاره می‌کند. در جوامع ریسک‌محور، تلاش برای پیش‌بینی ریسک‌های آینده یکی از مهم‌ترین مسائل به شمار می‌رود و دسترسی همگان به اطلاعاتی که احتیاط و حزم‌گرایی آن‌ها را افزایش دهد، بسیار حیاتی است.

با این حال، نگرانی‌هایی درباره تأثیر اطلاع‌رسانی بر ادغام و بازسازگاری مجدد مجرمان وجود دارد. مطالعات کمی درباره تأثیر این اطلاعات بر پیشگیری از ارتکاب مجدد جرم می‌تواند راه‌گشا باشد. افشای اطلاعات، علاوه بر نقض حریم خصوصی مجرمان، با نظریه‌های جرم‌شناسی مانند برچسب‌زنی نیز در تضاد است. انتشار حکم محکومیت می‌تواند اعتبار و جایگاه اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار دهد و اگرچه در بزه‌دیده‌شناسی حمایتی پیشگیرانه قابل توجیه است، اما در عمل ممکن است به اعدام اجتماعی مجرم منجر شود.

در حقوق ایران، علاوه بر بندهای ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی، انتشار حکم قطعی در جرائم موضوع ماده ۳۶ قانون مجازات اسلامی با توجه به خطرناک بودن بزهکاران پیش‌بینی شده است. همچنین، انتشار تصویر و سایر مشخصات متهم در کلیه مراحل تحقیقات مقدماتی به موجب ماده ۹۶ قانون آیین دادرسی کیفری انجام می‌شود. بند الف این ماده به منظور شناسایی و دستگیری بزهکاران خطرناک متواری و بند ب آن به منظور حمایت از بزه‌دیدگان احتمالی تنظیم و تصویب شده است.