🔥شترنج و تخته نرد زمان خسرو انوشیروان
🔥✅در ۳۸ بند (متن های پهلوی: ۱۱۵-۱۲۰) به شرح چگونگی ورود شترنج از هند به ایران، شیوه بازی آن و در برابر، ارايه بازی نرد از سوی ایرانیان به هندوان است. عنوان رساله در دست نویس ها نیامده و ویراستار متن با توجه به واژه های کلیدی و موضوع رساله، این عنوان را برگزیده است. در آغاز رساله آمده است که شاه هندوان، دیشلیم که به صورت داشلیم در کلیله و دمنه آمده است.
✅در زمان خسرو انوشیروان، برای آزمودن خود و دانایی ایرانیان، نیز با در نظر گرفتن سود خود، شترنجی با مهره هایی از زمرد و یاقوت، با هدایای پربها، همراه با برگزیده دانایان دربار خود، به ایران فرستاد و از شاه خواست که دانایان ایران معنی و مفهوم آن را دریابند وگرنه باید به هندوان باج و خراج بپردازند (بندهای۴ - ۱)، شاه سه روز مهلت خواست و در این مدت هیچ یک از دانایان ایرانشهر نتوانستند به چگونگی این بازی پی ببرند. تا سرانجام بزرگمهر بختگان، در پایان مهلت، در شترنج نشان کارزار دید و پس از تشریح مهره ها و شیوه بازی (شاه به عنوان مهره اصلی، رخ پر چپ و راست، فرزین نماد ارتشتاران سالار، پیل پشتیبان سالار، اسب سواران سالار)، از برگزیده دانایان هند برد (بندهای ۵-۱۱).
✅پس از آن، بزرگمهر در برابر، بازی فرد را که نماد جهان براساس جهان بینی زرتشتی است (تشبيه تخته نرد به زمین سپندارمذ، سی مهره سفید و سیاه به سی شبانه روز، گردش گردانه با طاس به گردش اختران و سپهر) اختراع کرده به نام اردشیر، بنیانگذار سلسله ساسانی، آن را «نیو اردشیره نامید و شیوه بازی آن را برای شاه و تشریح کرد (بندهای ۱۹۳۲). آن گاه شاه بزرگمهر را با تخته نرد، با هدایای بسیار به هندوستان فرستاد تا این بار دانایان دیشلیم مفهوم نمادین مهره ها و طاس های ترد را دریابند. شاه هندوان چهل روز زمان خواست؛ ولی هیچ یک از دانایان هند نتوانستند بازی نرد را دریابد و سرانجام بزرگمهر پیروز، با باج و خراج فراوان به ایران بازگشت (بندهای ۳۲-۳۷).
✅مؤلف در پایان درباره آیین بازی، توجه و کوشش بیشتر در حفظ مهره های خود تا بردن مهره های حریف و دفاع در برابر او، توصیه هایی آن گونه که در آیین نامه نوشته شده است، می کند (بند ۳۸). به احتمال مطالب این آیین نامه از راه خدای نامه پهلوی به کتاب های تاریخ و ادب عربی و فارسی، مانند غررالسیر ثعالبی (۴۰۲-۴۰۳) و شاهنامه فردوسی، با اختلاف هایی راه یافته است. روایت فردوسی در توصیف بازی ها مفصل است؛ ولی درباره بازی نرد مطالبی در متن پهلوی آمده است که در شاهنامه نیست.
📗#منبع_تاریخ_جامع_ایران📗#جلد_پنجم_صفحه_۳۶۸🆔@conference_iranvich🔥