📌 در باب توجه به #ریشههای_عربی_اسلام
ترجمۀ #مجید_منتظرمهدی*🔹 هر چند که تأثیر مسیحیت و یهودیت بر اسلام کاملاً شناخته شده ولی جزئیاتش بهخوبی فهمیده نشده است، و برای بررسی کامل نیاز به تلاشهای بیشتری دارد. مشکلی ساختاری در نظام دانشگاهی که پیشرفت در این حوزه را مشخصاً کُند کرده بررسی ظهور اسلام بهمثابۀ نقطۀ گسستگیِ شدید است. محققانی که بهعنوان تاریخنگاران اسلامی آموزش دیدهاند معمولاً به دورههای پیشین توجه نمیکنند. محققانی هم که در تاریخِ باستان آموزش دیدهاند معمولاً در زمان اسکندر کبیر متوقف میشوند. دورۀ میانی، بیش از نُه قرن، کموبیش مورد توجه کسی نیست. تعداد کمی آن را با جدیت تا زمان ظهور اسلام بررسی کردهاند. چند مورد استثنائی هست مانند کتاب گُردُن نیوبی دربارۀ یهودیان عربستان، و مطالعات باوِرساک در باب اتیوپی و رابطهاش با شبهجزیرۀ عربستان، و کارهای عرفان شهید در مورد تاریخِ روابط بیزانس و عربها تا زمان ظهور اسلام. در سالهای اخیر محققان سعی کردهاند از طریق برگزاری کنفرانسها و انتشار مجموعه مقالات که در عنوان آنها «عهد باستان متأخر» ذکر شده است بر این گسست فائق آیند.
🔹 [موضوعی که در مطالعات قرآنی از آن غفلت شده] توجه به آیین مشرکانِ پیشااسلامی است که بهوضوح تاثیر بسیاری بر قرآن و اسلام داشته است، ولی مسلمانان عموماً آن را تحقیر و سانسور کردهاند و تنها ردّ پایی از آن مثلاً در اصطلاح «قَوسُ قُزَح» به معنای «رنگینکمان» در عربی باقی مانده است («قُزَح» خدایِ رعد است). یا واژۀ «عَبقَریّ» به معنای «نابغه» که نامش را از درّهای به نام «عبقر» گرفته که درۀ جنیان بوده است.
🔹 یونانیها و رومیها از طریق نوزایی (رنسانس) حیات دوباره یافتند، حال آنکه عربهای مسلمان هیچگاه رفتاری شبیه آن را با عربهای پیش از اسلام نداشتند و آن عربها همچنان بدنامند، بهویژه هنگامی که صحبت از دین باشد. هر چند که مشرکانِ عرب بهوضوح مجموعۀ پیچیدهای از خدایان، اسطورههای بسیار، و طیف وسیعی از آیینها داشتند ولی اعمال دینیشان معمولاً در سنت اسلامی جدی گرفته نشده است. البته این مطلب باعث تعجب نیست، چرا که قرآن آیین آنان را «دست زدن و سوت کشیدن» نامیده است. داستان معروفی وجود دارد که بنیحنیفه از منطقۀ یَمامه هنگامی که دچار قحطی شدند خدایشان را ـ که از کشک درست شده بود ـ خوردند. داستانهایی از این دست با روایت قرآن تضاد دارد، چراکه مطابق تاریخِ نجات [که در قرآن و سنت اسلامی آمده است] مشرکان مخالف پیامبر در برابر تغییر دین بهبهانۀ اینکه به آیین پدرانشان پایبند بودند ایستادگی میکردند.
🔹 تحقیقات غربیها در باب اسلام و قرآن بهصورت عمده از نگاه سنتی پیروی کرده است. مونتگُمری وات معتقد است که عربها پیش از اسلام دینِ واقعی نداشتند و نظام باور آنها را «انسانگرایی قبیلهای» نام نهاده است. مطالعات قرآنی غربی وقتی که به دنبال منابع قرآن میگشتند توجه عمدهشان به مسیحیت و یهودیت بوده است و کمتر به ریشههای عربی پرداختهاند؛ و به جز چند استثناء، بسیاری از کتابهای مقدماتی در باب اسلام به کلی از دین مشرکان غافلاند.
* ترجمۀ بریدهای از مقالۀ دوین استوارت با عنوان «پیشنهادی متواضعانه برای مطالعات اسلام»، که در کتاب
«هویت، سیاست و اسلامپژوهی» (شفیلد ۲۰۱۸) منتشر شده است.
---------------
✅ گفتوگو با
مجید منتظرمهدی دربارۀ عربستان در دوران باستان متأخر و اهمیت و ضرورت توجه به آن در اسلامپژوهی دانشگاهی پنجشنبه بیستوهشتم بهمن (برابر با هفدهم فوریه) رأس ساعت ۲۱ تهران (برابر با ۴:۳۰ آدینۀ ملبورن و ۱۷:۳۰ لندن) در صفحۀ اینستاگرام دورنما برگزار خواهد شد..
🌐 پیوند به صفحۀ اینستاگرام دورنما@doornamaa