‌ ‌🎞 چالش تکریم «بنیانگذار» و مسأله هویت: جایگاه پیامبر اسلام در مناسک شیعی 👤محسن‌حسام مظاهری 🖋چکیده: در گروه‌های دینی، نوعاً یک شاخه از مناسک با محوریت تکریم «شخص اول» آن گروه دینی (الهه، قدیس اعظم، پیامبر و نقش‌های مشابه دیگر) است؛ کسی که نقش بنیانگذار و مؤسس گروه دینی را داشته و به‌همین‌ اعتبار تقدس خاصی برای پیروانش دارد و تاریخ زندگی‌اش نیز مقدس بوده‌ و نقاط عطف و رخدادهای مهم آن با برگزاری آیین‌های جمعی گرامی داشته می‌شود. در اسلام نیز چنین است و تاریخ حیات «بنیانگذار» یعنی حضرت محمد به‌عنوان تاریخ مقدس از همان قرون نخستین مورد توجه مسلمانان بوده است. این توجه به پیدایش شاخه‌هایی چون «سیره» و «مغازی» در تاریخ‌نگاری مسلمانان منجر شده است. از دیگر مصادیق اهمیت تاریخ حیات پیامبر اسلام، ثبت رویدادهای مهم آن در تقویم‌های اسلامی و گرامی‌داشت شماری از آن‌ها با برپایی آیین‌ها و مناسک خاص است. مهمترین این آیین‌ها جشن «مولود» (میلاد حضرت محمد) است که تقریباً‌ در همه‌ی ممالک اسلامی رواج داشته و می‌توان گفت در گستره‌ی جهان اسلام، پس از عیدین، در جایگاه سوم از نظر اهمیت و گستردگی قرار دارد. علاوه بر مولود، معراج/مبعث، هجرت، شق القمر، جنگ بدر، فتح مکه و حمل آمنه دیگر آیین‌های مرتبط با حضرت محمد در جهان اسلام به شمار می‌روند. نکته‌ی جالب توجه آن‌که در بین مذاهب و فرق اسلامی، اهل سنت و جماعت اهتمام به‌مراتب بیشتری به آیین‌های تکریم پیامبر اسلام نشان داده و در جوامع شیعی (مشخصاً امامیه) این دسته آیین‌ها در رتبه‌ی دوم اهمیت قرار دارند. در مقابل، شیعیان، از قرون نخستین تا امروز، اهتمام ویژه‌ای به آیین‌های اختصاصاً شیعی در تکریم حضرت علی (نظیر غدیر) داشته‌اند. مدعای این ارائه آن است که چنین تفاوتی از حیث پدیدارشناختی و با توجه به موقعیت تاریخی شیعیان به‌عنوان یک گروه اقلیتی و مطرود، طبیعی و قابل انتظار است. به‌عبارت دیگر اقتضای موقعیت این مذهب/فرقه، هویت‌سازی و بهره‌گیری از سازوکارهای غیریت‌ساز و تمایزبخش جهت بقا و حفظ جامعه‌ی پیروان بوده است. در این راستا، تعریف مناسک اختصاصیِ شیعی به‌عنوان بدیل مناسک عمومی و رسمی اسلامی از سازوکارهایی بوده که شیعیان از آن بهره جسته‌اند. در چنین شرایطی، آیین‌های مرتبط با پیامبر اسلام تنها وقتی مورد اهتمام جدی شیعیان قرار می‌گیرند که از خوانشی شیعی یافته و واجد سویه‌های هویتی شده باشند. به‌عنوان نمونه، برجسته‌سازی و توسعه‌ی آیین عزاداری پیامبر اسلام در سال‌های اخیر پیرو ترویج انگاره‌ی شیعی مرگ غیرطبیعی و «شهادتِ» ایشان را می‌توان ذکر کرد. 🍔 فهرست محتوای ارائه 03:15 تعریف مفهوم «شخص اول» 06:50 شخص اول در اسلام 08:50 حضرت محمد[ص] در مناسک جمعی اسلامی 17:00 مناسک تکریم حضرت محمد[ص] در فرهنگ شیعی 21:40 چرایی عدم محوریت حضرت محمد[ص] در آیین‌های رده‌اول شیعی 23:15 سیاست هویتی شیعه 26:40 منطق مناسکی در گروه‌های اقلیتی و اکثریتی 29:30 ایماژ حضرت محمد[ص] در روایت فریقین 33:50 حضرت محمد[ص] در تقویم مناسکی فریقین 35:50 چرخش شخص اول در شیعه: از محمد[ص] به علی[ع] 37:50 مثال‌هایی از تغییرات مناسکی در تشیع معاصر 39:10 مثال ۱: احیای عید مباهله 41:40 مثال ۲: افزوده‌شدن روز وفات حضرت ابوطالب[ع] به تقویم مناسکی 43:40 مثال ۳: توسعه‌ی آیین عزاداری حضرت محمد[ص] 53:20 جمع‌بندی ▶️ نسخۀ باکیفیت این ویدئو را در یوتیوب انعکاس مشاهده کنید. 🔗این سخنرانی در سومین مدرسه تابستانی انعکاس🔵، در شهریور ۱۴۰۲ ارائه شده بود و نسخه کامل آن برای نخستین بار منتشر می‌شود. @AlBasatin