یک عبارت دیگر از مینوی خرد
در فقرات ۶۸ تا ۷۶ از پرسش ۲۶ کتاب مینوی خرد منافع کی گشتاسپ برای جهان را برمیشمارد. ترجمۀ این عبارات در صفحۀ ۴۷ از کتاب مینویخرد مرحوم دکتر تفضلی چنین است (به ترجمههای دیگری که از این متن کردهاند نه دسترس است نه آنها سزاوار اعتنا هستند):
و از گشتاسپ این سودها بود، مانند¹ پذیرفتن و پرستش بهدین مزدیسنان، بنا به گفتار بغان، اهونور، سخن آفریدگار اورمزد؛ و تباه کردن و شکستن کالبد دیوان و دروجان و خوشی و آسایش آب و آتش و همۀ ایزدان مینوی و گیتی² و پرامیدی نیکان و شایستگان³ ...
آنچه در چاپ جناب انکلساریاست آوانویسیش چنین است (ص ۹۳):
ud az Kay Wištāsp sūd ēn būd ciyōn padīriftan ud yaštan ī dēn ī vēh ī māzdēsnān pad bagān/baģān ēvāz ahunavar gōwišn ī dādār Ōrmazd ud abēsihēnišn ud škastan ī kālbud/kālbad ī dēvān ud drujān ud rāmišn ud āsānīh ī āb ud ātaxš ud harvisp yazdān ī mēnōyān ud gētīyān ud purr-ēmēdīh ī vēhān ud arzānīgān ...
آنچه مبهم است و اصل پهلوی آن ظاهراً ضعف تألیف دارد این عبارت است:
پذیرفتن و پرستش بهدین مزدیسنان، بنا به گفتار بغان، اهونور، سخن آفریدگار اورمزد؛ و تباه کردن و شکستن کالبد دیوان و دروجان.
ظاهراً مقصود آقای دکتر تفضلی از این ترجمه این بوده که گشتاسپ "بنا بر گفتار بغان" دین را پذیرفت و گفتار بغان همان اهنور است که سخن اورمزد است. ولی مقصود گوینده احتمالاً چیزی دیگر است. به نظر ما او میگوید:
و از گشتاسپ این سودها بود: ۱. پذیرفتن و به جا آوردن دینِ بهِ مازدیسنان (یعنی دین زردشتی)؛ ۲. به وسیلهٔ سخن الهی، یعنی اهنور، که "کلام" دادار اورمزد است، نابود کردن دیوان و دروجان/ درجان و شکستن کالبد آنان؛ ۳. ...
اینکه بواسطۀ اهُنور یا دیگر ذکرها و اوراد دیوان را بگریزانند یا نابود کنند در اوستا (مخصوصاً در اردیبهشت یشت) و سنت زردشتی معروف است. مهمترینِ این اذکار اهنور است که گاه منظور از آن کلام یا کلمهٔ هرمزد است که به آن جهان را آفریده. بنابراین، به نظر ما ud (درست بعد از کلمهٔ Ōrmazd) زاید است و pad معنایی جز "به وسیلهٔ" ندارد. آن لغتی که در متن ēwāz است یعنی "کلمه" و "کلام" و "لغت". میماند bagān یا بغان که یا به معنای "ایزدی" و "الهی" است یا اساساً به معنای "قسمت" و "حصه" و "جزئی" از کلام است و در بعضی متون پهلوی معمولاً در پیشِ لفظ ahunavar وارد میشود و سبب آن چند عبارت از یسن نوزدهم اوستاست، مانند baģa ahunahe vairiiehe و baģąm ahunahe vairiiehe.
———
۱. مانند نادرست است؛ چون یعنی "یعنی"، "عبارت از آن این است"، "بدین قرار"، ":".
۲. یعنی ایزدان و مظاهر آنان، که گیاه و آب و آتش و خورشید و آدمی و ... باشند.
۳. یعنی سزاواران و مستحقان.