♦️عزاداریی اسطورهای: تحلیل یک ویدئوی عزاداریی عاشورا
✍ حسن محدثیی گیلوایی۱ مرداد ۱۴۰۲
یکی از موضوعاتی که جامعهشناسان ایرانی بسیار در بارهی آن سخن گفته و نوشته اند،
عزاداریی
عاشورا است. من نیز بارها در بارهی این موضوع سخن گفته ام و نوشته ام. امسال نیز قرار است در بارهی سنخشناسیی
عزاداری سخن بگویم. هنوز کتاب
کارناوالی شدن عزاداریی عاشورا نوشتهی شعبانعلیی بهرامپور و حسن محدثیی گیلوایی بعد از قریب دو دهه مجوز انتشار نگرفته است.
عزاداریی اسطورهای یکی از انواع
عزاداری در ایران است. این نوع
عزاداری در سالهای منتهی به انقلاب هزار و سیصد و پنجاه و هفت بسیار کمرنگتر شده بود، اما با تسلط تفکر دینیی سنتی بر همهی امور کشور، اندیشهی دینیی اسطورهای و دینداریی اسطورهای در میان بخشهایی از ایرانیان تقویت گردید.
هنوز بسیاری از ایرانیان اسطورهای میاندیشند و با تفکر عقلانی و زیست عقلانی بسیار فاصله دارند. من بارها گفته ام که
انقلاب اجتماعی مقدم بر انقلاب سیاسی و مهمتر از انقلاب سیاسی است.نکتهی مهم این است که تفکر اسطورهای اختصاص به دینداران ندارد.
تفکر اسطورهای حتا در میان غیردینداران و ضددینداران نیز وجود دارد. چه بسا تفکر اسطورهای در میان کسانی که چنین رفتارها و کنشهایی را زیر سوال میبرند نیز به نحو دیگری وجود داشته باشد.
تفکر اسطورهای دستکم شش ویژهگیی مهم دارد: ازلگرایی (جستن ریشهی امور در آغاز آغازها)، سرنمونگرایی (اقتدا به کهنالگوها و تقدیس و مطلقسازیی آنها)، فرا تاریخگرایی (پای امور فراتاریخی و مافوق الطبیعه را در امور زمینی و تاریخی گشودن و نسبت دادن امور زمینی به امور آسمانی)، امتزاج لاهوت و ناسوت (ساختن موجوداتی مرکب از دو بعد زمینی و الاهی)، واقعگراییی خام (یعنی ما به ازای عینی قائل شدن برای همهی مفاهیم، مثلا تلقیی شیطان مثل یک زن یا مرد)، و تقدس مادی (مقدس شدن امور مادی و حلول امر مقدس در امور مادی و جسمانی و زمینی).
ویدئوی ارسالیی فوق از برادر عزیز ام آقای ولینژاد چند خصلت اسطورهای را نمایان میسازد:
۱. شرکت در رویداد ازلی: در این صحنه موسیقیی حماسی به بازسازیی صحنهی قدسی در درون میدان کمک میکند و ناظران و مشارکان حاضر در صحنه را به لحظهی ازلیی وقوع رویداد میبرد.
۲. حضور یک
کهن الگوی دینی به نام عباس بن علی بهعنوان مظهر جوانمردی، مردی که در یک رویداد قدسی در تاریخی قدسی شرکت داشته و نقش ایفا کرده (رویداد
عاشورا)،
۳. تلقیی شبیه عباس بهمنزلهی عباس بن علی (واقعگراییی خام)،
۴. بوسیدن شبیه عباس و مقدس تلقی کردن او و انجام مالش مقدس و تلاش برای تماس فیزیکی با او (تقدس مادی).
در
عزاداریی اسطورهای محتوایی از تفکر اسطورهای به صورت متن یا رفتار حضور دارد و محتوای اصلیی
عزاداری را تشکیل میدهد. امروزه اغلب محتواهای
عزاداریی
عاشورا در کشور ما از همین سنخ است.
برای مطالعه در بارهی اسطوره و نسبت آن با دین، پیشنهاد میکنم سه فصل زیر از کتاب
روایت ایرانی جامعهشناسی دین،
جلد اول، مبانی (محدثی، ۱۴۰۱، چاپ دوم، نشر تیسا) مطالعه شود:
اسطوره چیست؟ / دین چیست؟ / دین و اسطوره: واگراییها و همگراییها.
https://t.me/NewHasanMohaddesi/9060#اسطوره#مالش_مقدس#عزاداری_عاشورا#عزاداری_اسطورهای@NewHasanMohaddesi