تاریخچه نام
ایران👆با توجه به منابع وماخذ موجود در مورد
ایران باستان واسلام؛
کهنترین اشاره به نام
#ایران دستکم ۱۸۰۰ سال پیشینه دارد
در بیشتر کتیبه های اشکانی و ساسانی و نوشته های زرتشتی آمده و همچنین در سروده های شاعران بزرگِ
ایران همچون فردوسی، نظامی و دیگران هم چند صد بار بکار رفته است.
ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺷﻬﺮ,ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦ ﺍﯾﺮﺍﻧﯿﺎﻥ ﺍﺳﺖ.
ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎﻥ کشور ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ( ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺸﻮﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ جدای دیگر کشورها مانند ﯾﻤﻦ ) ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺷﻬﺮ ﻣﯽﺧﻮﺍﻧﺪﻧﺪ.
واما ، ﻭﺍﮊه ﺍِﯾﺮﺍﻥ Ērān برگرفته ﺍﺯ ﻭﺍﮊﻩ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽِ ﮐﻬﻦِ ﺍَﺭﯾﺎﻧﺎﻡ aryānām است که خود ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻤﻊ ﺍفزوده ی ﻧﺎﻡ ﻗﻮﻣﯽ «ﺍﯾﺮ» Ēr است.این نام (ایر) در ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎﻥ:ariyā
در ﭘﺎﺭﺗﯽ: ﺍﺭﯼ Ary،در ﭘﺎﺭﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ:Ēr و در ﺍﯾﺮﺍﻧﯽِ ﮐﻬﻦ:arya خوانده میشود.
ﺩﺭ ﮐﺘﯿﺒﻪﻫﺎﯼ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻭﺍﮊﻩ ﺁﺭﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺎﺭ دیده میشود
مانند ﺩﺍﺭﯾﻮﺵ ﺩﺭ ﮐﺘﯿﺒﻪ ﺑﯿﺴﺘﻮﻥ ﺳﺘﻮﻥ ۴ردیف ۸۹، ﺯﺑﺎﻥ «ﭘﺎﺭﺳﯽ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ» ﺭﺍ ariya- ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻭ ﻫﻢ ﺍﻭ ﺩﺭ ﻧﻘﺶ ﺭﺳﺘﻢ DN ۱۴- ۱۵ ﺧﻮﯾﺶ ﺭﺍ:
pārsa pārsahyā puça ariya ariyaciça
« ﭘﺎﺭﺳﯽ ﭘﺴﺮ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺁﺭﯾﺎﯾﯽ ﻭ ﺁﺭﯾﺎﯾﯽ ﭼﻬﺮ » ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﻫﻤﯿﻦ نام ﺭﺍ ﺧﺸﺎﯾﺎﺭﺷﺎه یکم ﺩﺭ XPh ۱۲ - ۱۳ نوشته ﺍﺳﺖ.بنابراین ﺍﺯ دید ﺭﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺷﻬﺮ ﯾﻌﻨﯽ « ﺷﻬﺮ یا همان کشور ﺍﯾﺮﻫﺎ»
سپس « ﺍﻥ »ﺩﺭ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻭ اﯾﺮﺍﻥ ﻫﻢ ﻣﻌﻨﯽِ اﯾﺮﺍﻥ ﺷﻬﺮ ﺷﺪ.
ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺭﻭﯼ واژه ﻭ ﻧﺎﻡ اﯾﺮﺍن شهر ﻭ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﯽﺷﺪ ﺩﺭ بیرون ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺳﺮﺯﻣﯿﻦ،ﻧﺎﻡ ﮐﺸﻮﺭ ﻫﻤﭽﻨﺎﻥ ﭘﺎﺭﺱ ﯾﺎ خوانشی ﺍﺯ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻮﺩ. ﺣﺘﯽ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺩﺭﺍﺯ ﺍﺷﮑﺎﻧﯿﺎﻥ ﻧﺘﻮﺍﻧﺴﺖ ﻧﺎﻡ ﭘﺎﺭﺱ که بازﻣﺎﻧﺪﻩ ﺍﺯ هنگام ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎﻥ بود ﺭﺍ ﺍﺯ اندیشه فرنگی ها ﺑﺰﺩﺍﯾﺪ.
ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎﺭ ﻧﺎﻡ « ﺍﯾﺮﺍﻥ » ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎﻥ ﻭ ﺩﺭ ﺷﮑﻞ « ﺍﯾﺮﺍﻥ » ﻭ ﻧﯿﺰ « ﺍﯾﺮﺍن شهر » ﺑﻪ ﮐﺸﻮﺭ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎﻥ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ.
ﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﯼ ﺧﻮﺩ ﻧﺎﻡ « ﺍﯾﺮﺍﻥ » ﻭ ﺍﻧﯿﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺑﺮﺩﻩﺍﺳﺖ.
ﮐﻬﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﻨﺪ ﺑﺠﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﮐﻪ ﻭﺍﮊﻩ « ﺍﯾﺮﺍﻥ » Ērān ﺩﺭ ﺁﻥ ﮔﻮﺍﻫﯽ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﯼ ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ ﯾﮑﻢ ﻭ ﭘﺴﺮﺵ ﺷﺎﭘﻮﺭ ﯾﮑﻢ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ ﺩﺭ ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻭ ﺳﮑﻪ ﻫﺎﯾﺶ « ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻩ ﺍﯾﺮﺍﻥ » (ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺳﯽﻣﯿﺎﻧﻪ) ﻭ « ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻩ ﺁﺭﯾﺎﻥ » (ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺗﯽ) ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.ﺷﺎﭘﻮﺭ ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﻫﻤﺎﻥ ﻟﻘﺐ ﺑﺮﺍﯼ ﭘﺪﺭﺵ،ﺑﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﺎ نام « ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻩ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﺍﻧﯿﺮﺍﻥ » šāhān šāh ērān ud anērān (ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ) ﻭ « ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻩ ﺁﺭﯾﺎﻥ ﻭ ﺍﻥﺁﺭﯾﺎﻥ » šāhān šāh aryān ud anaryān (ﺩﺭ ﻧﺴﺨﻪ ﭘﺎﺭﺗﯽ) = " ﺷﺎﻩ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺁﺭﯾﺎﯾﯽﻫﺎ ﻭ نا ﺁﺭﯾﺎﯾﯽ ها اﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮده.
ﻫﻤﯿﻦ ﺷﯿﻮﻩ را دیگر شاهان ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ به کار بردند
ﮐﺘﯿﺒﻪ ﺷﺎﭘﻮﺭ ﯾﮑﻢ ﺩﺭ ﮐﻌﺒﻪ ﺯﺭﺗﺸﺖ هم ﺩﺭ ﺍﺳﺘﺎﻥ ﻓﺎﺭﺱ ﺣﺎﻭﯼ ﻭﺍﮊﻩ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ « ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺷﻬﺮ » Ērānšahr (ﺑﻪ ﭘﺎﺭﺗﯽ:« ﺁﺭﯾﺎﻥﺷﻬﺮ »Aryānšahr ) ﺍﺳﺖ.
همچنین واژه
ایران،ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏﻫﺎﯼ ﭘﻬﻠﻮﯼ ﺳﺪﻩ ﺳﻮﻡ ﻫﺠﺮﯼ/ ﻧﻬﻢ ﻣﯿﻼﺩﯼ،زبانزدهای ﮐﻬﻦ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ،ﺁﺷﮑﺎﺭﺍ زنده ﻣﺎﻧﺪﻩﺍﺳﺖ. ﺑﺮﺍﯼ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ « ﮐﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ پاپﮑﺎﻥ » ﺍﺻﻄﻼﺡ Ērān ﺩﺭ « ﺷﺎﻩ ﺍﯾﺮﺍﻥ » ﻭ ﻟﻘﺐ « ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺳﭙﺎﻩﺑﺪ » ( ērān-spāhbed ) آمده ﺍﺳﺖ.
و در دیگر جاهها
ایران شهر آمده است.در ﺳﮑﻪ ﻫﺎﯼ ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ یکم بنیانگذار ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ عبارت : Ardašīr šāhān šāh ērān ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ « ﺍﺭﺩﺷﯿﺮ ﺷﺎﻩ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺍﯾﺮﺍﻥ » ﺑﮑﺎﺭ رفته است. ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻭ ﭘﺴﺮﺵ ﺷﺎﻫﭙﻮﺭ یکم ﺑﺮ ﺭﻭﯼ ﺳﮑﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﻧﺎﻡ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﺍﻧﯿﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺩﺭآﻭﺭﺩ.
همچنین ﺩﺭ کتاب ﺑﻨﺪﻫﺸﻦ،ﺍﯾﺮﺍﻧﯿﺎﻥ ﺑﻪ چم و ﻣﻌﻨﯽ مردم ﺳﺮﺯﻣﯿﻦ ﺍﯾﺮﺍﻥ ērānag بکار رفته است.ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺍﻥ ﺣﻤﺰﻩ ﺍﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ : " ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺳﺮﺯﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﺭﺱ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﯿﺪﻩ ﻣﯿﺸﻮﺩ ﻣﯿﺎﻥ ﮐﺸﻮﺭﻫﺎﯼ ﻫﻨﺪ ﻭ ﭼﯿﻦ ﻭ ﺗﺮﮐﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﺍﻓﺮﯾﻘﺎ ﻭ ﺭﻡ ﻭ ﺑﺮﺑﺮﻫﺎ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ ". ﻓﺮﺩﻭﺳﯽ ﻧﺎﻡ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺭﺍ 720 ﺑﺎﺭ ﺩﺭ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﮑﺎﺭ ﺑﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺭﻭﭘﺎﺋﯿﺎﻥ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﭘﺎﺭﺱ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﺍﮔﺮﭼﻪ ﺩﺭ ﻣﺘﻮﻥ ﮐﻬﻦ ﺍﺭﻭﭘﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﺁﺭﯾﺎﻧﺎ ﻫﻢ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺻﻔﻮﯾﻪ و نقشه های عثمانی ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺎﻡ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺭﺍﯾﺞ ﺑﻮﺩ.
برخی ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﯾﺴﺎﻥ ﺍﺭﻭﭘﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﺭﺩﻥ ﻧﺎﻡ اﯾﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﻫﻢ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﯿﺎ آورده اند.
ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﻗﺎﺟﺎﺭ هم ﺳﻪ ﻧﺎﻡ : ﺍﯾﺮﺍﻥ ، ﺑﻼﺩ ﻓﺎﺭﺱ ﻭ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻋﺠﻢ ﻭ ﮐﺸﻮﺭﻋﺠﻢ ﺑﺼﻮﺭﺕ مترادف بکار می رفت.
🌹به امید سرافرازی
ایران🌹 ✍ @CEYMARIAN┈••✾•
🌿🌺🌿•✾