#سوگیری #شناختی : بلای جان استدلال ، تصمیم گیری ، تحلیل و سنجش
سوگیریهای
شناختی یا خطاهای
شناختی، خطاهایی هستند ذهنی که به صورتی نظاممند به گرایش، نگرش، وهم یا باوری غلط منجر میشوند و در تصمیمگیری، استدلال، ارزیابی، یادآوری، ادراک و شناخت افراد تاثیر میگذارند.
سوگیری
شناختی یک الگوی سیستماتیک انحراف از هنجار یا عقلانیت در قضاوت است. افراد "واقعیت ذهنی" خود را از درک خود از ورودی ایجاد می کنند. ساختار یک فرد از واقعیت، نه ورودی عینی، ممکن است رفتار او را در جهان دیکته کند. بنابراین، سوگیری های
شناختی منجر به تحریف ادراکی، قضاوت نادرست، تفسیر غیرمنطقی و تحلیل نادرست میشود.
بسیاری از سوگیریهای
شناختی محصول جانبی محدودیتهای پردازش انسان هستند، که ناشی از فقدان مکانیسمهای ذهنی مناسب (عقلانیت محدود)، تأثیر ساختار و وضعیت بیولوژیکی فرد (به شناخت تجسمیافته) یا صرفاً از ظرفیت محدود برای پردازش اطلاعات ناشی میشوند.
ویژگیهای عمده یک سوگیری شناختی۱- همیشه در انحراف از واقعیت بروز پیدا میکند.
۲- بهطور سازمان یافته(سیستماتیک) در گروهی از افراد جامعه رخ میدهد و نه توسط فقط یک نفر
۳- اجتناب از آن بسیار دشوار است حتی اگر به افراد گفته شود!
۴- در این حالت مسیر تصمیمگیری کاملاً متمایز از مسیر درست پردازش اطلاعات در مغز است.
افراد، "واقعیت اجتماعی ذهنی" شان را از طریق مشاهده ورودیها شکل میدهند که این مسئله مبتنی بر ادراک است. شکلگیری واقعیت اجتماعی یک فرد، رفتار وی در جامعه را دیکته میکند و نه ورودیهای عینی او؛ بنابراین، سوگیری
شناختی، در نهایت ممکن است به تحریف درک، قضاوت نادرست، تفسیر غیرمنطقی یا آنچه که بهطور گسترده، بیخردی نامیده میشود، منجر شود.
برخی موارد که در بحث ها زیاد میبینیم:
سو گیری شناختی فرض عامل هوشمند(Agent detection)
متاسفانه احتمالا با این یکی به دنیا میآییم.تمایل ذاتی در انسانها برای در نظر گرفتن دخالت عاملی هوشمند یا صاحب ادراک برای وقوع رویدادها یا موقعیتهای که در برابر آنها قرار دارد یا از آن آگاه هستند. باور بر این است که این تمایل ذاتی در مسیر تکامل انسان به تدریج پدیدار شده و راهکاری مناسب برای بقا و زنده ماندن است. برای مثال، اگر اجداد ما با ردی روی زمین مواجه میشدند که کمی شبیه به جای پای یک شیر بود، به سود آنها بود که احتیاط کنند و چنین فرض بگیرد که واقعاً شیری در آن نزدیکی حضور دارد.
در مسیر تکامل چنانچه اجداد ما عامل هوشمند را تشخیص نمیدادند خطرات بزرگی آنها را تهدید میکرد و چنانچه اشتباه تشخیص میدادند هزینه کمی برای آنها داشت، از این رو محققان پیشنهاد دادهاند که انسانها یک بخش بیشفعّال فرض عامل هوشمند دارند، یک بخش
شناختی که بهسرعت رویدادهای محیط را به دخالت عوامل زنده نسبت میدهد.
احتمالا یکی از دلایل اعتقاد به وجود خدا(نیروی ماوروالطبیعی ناپیدا) میتواند نتیجه سو گیری
شناختی فرض عامل هوشمند باشد.
ویژگی روانشناختی مورد بحث این است که "اگر صدای ترکیدن یک شاخه را در جنگل بشنوید، احتمالاً یک نیروی هوشمندی یا عامل هوشمندی پشت آن است". این ویژگی به جلوگیری از کشته شدن پستانداران یا خوردن آنها به عنوان غذا کمک می کند. با این حال، این ویژگی فرضی میتواند در انسانهای امروزی باقی بماند: بنابراین برخی از روانشناسان تکاملی این نظریه را مطرح میکنند که حتی اگر کوبیدن ناشی از باد باشد، انسانهای امروزی همچنان تمایل دارند که صدا را به یک عامل هوشمند نسبت دهند؛ گاهی آنها این شخص را خدا مینامند.
اینکه اکثریت انسان ها علت پدیده ها، ناشناخته ها را در یک شرایط خاص در وهله اول یک عامل هوشمند فرض میکنند، احتمالا یکی از ریشه های باوربه وجود خدا نیز هست.
تبعا من نمیگویم در یک شرایط خاص مثل تاریکی و خطر یا جنگل به این سوگیری اعتماد نکنید. اما خواهم گفت که این بسیار مهم است که برای داشتن یک قضاوت منطقی و تحلیل منطقی "در زمینه مباحث فلسفی و علمی و باورها" به این سوگیری
شناختی واقف باشید و به شدت به آن پشت کنید.
➕ در کامنتها به چند مثال دیگر از چند سوگیری
شناختی اشاره خواهیم کرد.
.گردآوری سام آریامنش
Religion Explained, by Pascal Boyer
• ذهن فریبکار من: 140 سوگیری
شناختی که ناخودآگاه دچار آنها می شویم، حسین حسینی پناه، انتشارات اریش، تهران 1401، ص 4
• بهمن شهری (۶ دی ۱۳۹۷). "چرا دانستن سوگیری های
شناختی مهم است؟". بیبیسی فارسی.
• M. L. Graber, S. Kissam, V. L. Payne, A. N. Meyer, A. Sorensen, N. Lenfestey, E. Tant, K. Henriksen, K. LaBresh, and H. Singh, “Cognitive interventions to reduce diagnostic error: a narrative review,” BMJ Quality & Safety, pp. bmjqs–2011, 2012.
https://en.m.wikipedia.org/wiki/List_of_cognitive_biases⚛ @AndisheKonim