‌ 📔 جبرئیلِ نوتردام، قرآن و بایبل! ⏺مطالعات قرآنی در دو-سه دههٔ اخیر به یکی از زنده‌ترین و پویاترین حوزه‌های مطالعات دانشگاهی اسلام در جهان مبدل شده، تأسیس «انجمن بین‌المللی مطالعات قرآنی (IQSA)» و انتشار سالانه ده‌ها کتاب و مقاله در این حوزه، نشانه‌های از این پویایی است. ⏺یکی از موضوعات جذاب و پرطرفدار در مطالعات قرآنی معاصر، توجه به ارتباط بینامتنی قرآن و سایر سنت‌های دینی و فرهنگی متقدم بر آن (مثل سنت‌های بایبلی، پیرابایبلی، یونانی، ایرانی و...) است. برخلاف رویکرد سنتی به قرآن که عموماً آن را بر اساس میراث تفسیری مسلمانان -که از نظر تاریخی متأخر از متن قرآن است- یا خود قرآن می‌فهمید، این رویکرد جدید تلاش می‌کند قرآن را -به مثابه یک متن تاریخی- در تعامل و گفتگو با میراث فرهنگی زمانه‌اش فهم کند. توجه به ارتباط قرآن با متون متقدم بر آن امر غریبی نیست و سابقه طولانی‌ای دارد، اما در دهه‌های اخیر و با افزایش توجه به مطالعات تاریخی دورهٔ باستان متأخر و انتشار آثار متعدد آن دوره، از جمله آثار مرتبط با مسیحیت سریانی، این حوزه از مطالعات قرآنی نیز رونق بسیار گرفته است. ما نیز در نخستین و چهارمین مدرسهٔ تابستانی انعکاس🔵 تلاش کردیم گوشه‌ای از این حوزه مطالعاتی جذاب و جدید را به نمایش بگذاریم. ⏺از آثاری که در رابطه با بینامتنیت قرآن و سنت‌های بایبلی در سال‌ ۲۰۱۸ در انتشارات دانشگاه ییل منتشر شد و مورد توجه عمومی قرار گرفت، کتاب «قرآن و بایبل: متن و تفسیر | The Qur'an and the Bible: Text and Commentary» نوشته گابریل سعید رینولدز، استاد دانشکدهٔ الهیات دانشگاه نوتردیم، است. گابریل رینولدز، که خود یکی از چهره‌های پیشرو در مطالعات قرآنی معاصر است، آیه به آیه قرآن را پیش رفته و در کنار ترجمهٔ انگلیسی علی‌قلی قرائی، ذیل هر فراز از قرآن به مجموعهٔ پژوهش‌هایی که ارتباط آن فراز با سنت‌های بایبلی را کاویده، اشاره کرده است. بنابراین خوانندهٔ این کتاب می‌تواند ذیل هر فراز از قرآن، تصویری اجمالی از همه پژوهش‌هایی که حول آن فراز و ارتباط آن با میراث دینی یهودی-مسیحی پیشاقرآنی انجام گرفته به دست آورد. کتاب رینولدز -به یک معنا- تلخیص و جمع‌بندی مجموعهٔ عظیمی از پژوهش‌های بینامتنی پیش از خود است و ناگفته پیداست که چنین اثر ارزشمندی چقدر می‌تواند برای ادامه پژوهش‌ها دربارهٔ روابط بینامتنی قرآن مفید باشد. ⏺گذشته از متن «قرآن و بایبل»، مقدمهٔ تفصیلی رینولدز بر آن، تلاشی است برای شفاف‌سازی مرزهای روش‌شناختی و دیدگاه‌های مختلف دربارهٔ رابطهٔ قرآن با سنت‌های پیش از خود. همین مقدمه به طور خاص سبب شد تا محسن گودرزی (استاد مطالعات اسلامی دانشکدهٔ الهیات دانشگاه هاروراد) در گزارش تحلیلی مفصل خود درباره کتاب رینولدز، با عنوان «نظری به ما بین سطور»، به برخی از چالش‌های روشی و نقایص محتوایی این کتاب بپردازد. از جمله اشکالات گودرزی آن است که رینولدز منابع اسلامی را تماماً به کنار نهاده، بافتار تاریخی-اجتماعی نزول قرآن را بیش از اندازه مسیحی-یهودی فرض کرده، به نقاط افراق و اختلاف قرآن با سنت‌های مسیحی-یهودی توجه کافی نکرده و تعامل قرآن با سنت‌های غیر بایبلی را تقریباً به حساب نیاورده است. گودرزی به عنوان یک نمونه، نحوهٔ تعامل رینولدز با آیات مربوط به پیامبران غیر بایبلی (هود و صالح) را مثال می‌زند. گودرزی همچنین تمرکز بیش از اندازه یا حتی انحصاری رینولدز بر ارتباط قرآن با منابع برجای مانده از سنت مسیحیت سریانی را به نقد کشیده و معتقد است که برای فهم دقیق‌تر تعامل قرآن با میراث پیشین‌اش، باید بیش از این به سایر سنت‌های مسیحی-یهودی و غیر آن که در عربستان عصر نزول وجود داشته توجه کرد. به هر حال، همانطور که محسن گودرزی می‌گوید، شکی نیست که کتاب رینولدز نقطهٔ عطفی در مطالعات بینامتنیت قرآن است و ثمره و خلاصهٔ صدها پژوهش پیشین در آن در کنار هم ترکیب شده و در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است. ⏺بد نیست همین‌جا اشاره کنم که حدود چهار سال قبل، جلسه‌ای به همت و میزبانی دوست عزیزم محسن فیض‌بخش برای معرفی و نقد کتاب رینولدز برگزار شد و در آن جلسه گابریل رینولدز کتاب خود را معرفی کرد و گودرزی به بیان مجموعه‌ای از نقدهای خود به این کتاب پرداخت و گفتگوی ارزشمندی پیرامون کتاب شکل گرفت. فیلم کامل این جلسه را می‌توانید از این لینک در یوتوب📺 مشاهده کنید. 💠 آنچه نوشتم، مقدمه‌ای بود برای این خبر خوش که اخیراً ترجمهٔ فارسی مقدمهٔ کتاب رینولدز به همت دوست گرامی‌ام زهیر میرکریمی در کانال «عنقاء» منتشر شده و در دسترس همهٔ فارسی‌زبانان علاقه‌مند به مطالعات قرآنی قرار گرفته است. اگر به موضوع رابطهٔ قرآن و بایبل علاقه‌مند هستید، پیشنهاد می‌کنم مطالعهٔ این مقدمه را، که نشان‌دهنده خطوط کلی نگاه رینولدز درباره ارتباط قرآن و سنت‌های بایبلی است، از دست ندهید. #معرفی_کتاب @AlBasatin