Bosqinchilar Ko‘ksaroyni vayron qilishdan nimani ko‘zlagan? Ko‘ksaroy, ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, Amir Temurning Samarqanddagi asosiy saroyi bo‘lgan. Uning qoldiqlari Samarqandning tarixiy markazida, "eski shahar"da, Ko‘ksaroy maydonining sharqiy qismida, Samarqand viloyatining (Dahbed ko‘chasidagi ko‘prik) asosiy ma’muriy binosi (15 qavatli bino) yonida joylashgan. Ko‘ksaroy saroyi Amir Temur tomonidan 1370-yilda taxtga ko‘tarilganidan so‘ng qurilgan. Ko‘ksaroy muhtasham va katta hajmdagi to‘rt qavatli bino bo‘lgan. Saroy o‘z davrida baland devor bilan o‘ralgan. Bir oz vaqt o‘tgach saroyning yaqinida - Bo‘stonsaroy yaqinida yana bir saroy qurildi. 1404-yilning kuzida Amir Temur Xitoyga yurishidan oldin Ko‘ksaroyda qolgan. 1497-yilning noyabrida Bobur ham Bustonsaroyda bo‘lgan. Amir Temur vafotidan keyin uning saroyi asosiy binolar sirasiga kirgan. Mirzo Ulug‘bek ham bu saroyda ko‘p faoliyat yuritgan. 1868-yilgacha Temurning keyinroq tiklangan taxt xonasida, Ko‘ktosh taxt toshi bo‘lgan. XV-XIX asrlarda, Temuriylar davridan tortib to mang‘itlargacha bo‘lgan xon va amirlar mana shu yerda taxtga o‘tirish marosimini o‘tkazganlar. Buxoro amirligining poytaxti bo‘lishiga qaramasdan, Amir Haydar, Nasrulloh va amir Muzaffar va boshqa xon va amirlar Samarqandda, Ko‘ktoshda tantanali marosimni o‘tkazar edilar. Bu yerdagi oxirgi marosim 1861-yilda, Amir Muzaffar taxtga o‘tirganda bo‘lib o‘tgan. Saroyning asosiy binolari XVIII asrning birinchi yarmida siyosiy urushlar davrida vayron qilingan. XIX asrda mang‘itlar sulolasining Buxoro amirlari saroyni qisman ta’mirlashdi. Saroyning ko‘rinishi va eshiklari rassom Vasiliy Vereshchagin tomonidan Turkiston seriyasi suratlarida chizilgan. 1868-yilda Rossiya imperiyasi qo‘shinlarining O‘rta Osiyoga yurishi chog‘ida Samarqand bosib olindi. Shahar Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga kirdi. Rus hukumati mahalliy hokimiyat va madaniyat timsollarini yo‘q qilish orqali o‘z ta’sirini mustahkamlash zarur deb hisobladi. Registonga qo‘shni joylashgan Ko‘ksaroy turkiy hukmdorlar, xususan Buyuk Temurni eslatib turadigan joy bo‘lgani bosqinchilar uchun bu xonlikning qudrati va mustaqilligi ramzi edi. Shu sababdan ular Amir Temurning asosiy saroyini vayron qilishni niyat qildi. Ko‘ksaroy o‘rnida yangi hokimiyat ramzi bo‘lgan harbiy istehkom va boshqa binolar qurilgan. Bugungi kunga kelib, faqat Go‘ri Amir maqbarasining hovlisida namoyish etilgan Kuktosh taxtigina bu vahshiyliklardan omon qolgan. Saroyning o‘zi (Bo‘stonsaroy saroyi kabi) butunlay vayron bo‘lgan va o‘tgan asrda arxeologlar tomonidan qayta ochilgan. Bugungi kunda saroyning faqatgina poydevori va g‘isht devorlarining bir qismi ko‘rinadi. Samarqand shahri va uning tarixiy, madaniy, diniy, me’moriy va arxeologik yodgorliklari, shu jumladan, Ko‘saroy saroyining qoldiqlari "Samarqand - madaniyatlar chorrahasi" deb nomlangan YUNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan. Ko‘ksaroyning yo‘q qilinishini mahalliy o‘zlikni zaiflashtirish va uni rus ramzlari bilan almashtirishga qaratilgan madaniy repressiyaning bir qismi sifatida ham ko‘rish mumkin. Facebook | Instagram | @vatandosh_tv | Youtube