فرهنگستان زبان و ادب فارسی

دربارۀ واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی

پرسشی که این روزها بارها طرح می‌شود، این است که آیا فرهنگستان در امر واژه‌گزینی در برابر واژه‌های بیگانه از دیدگاه‌ها و پیشنهادهای مردم بهره می‌برد و آیا مردم می‌توانند در این فرایند به فرهنگستان یاری رسانند؟ دراین‌صورت، از چه راه‌هایی می‌توانند دیدگاه‌ها و پیشنهادهای خود را اعلام کنند؟

@theapll

بیست‌وهشتم دی‌ماه، زادروز میرجلال‌الدین کزّازی (۱۳۲۷)

شاهنامه، بی‌هیچ گزافه و گمان، بی‌هیچ چون و چند، نامۀ ورجاوند و بی‌مانند فرهنگ ایران است. پلی است، سُتوار و ستبر و سترگ، برآورده بر مَغاک‌های زمان و رشتۀ پیوندی است ناگسستنی که پیشینیان را با پسینیان پیوسته و همبسته می‌دارد. از آن است که این نامۀ نامور را شیرازه و شالودۀ تاریخ و فرهنگ ایران می‌توانیم دانست؛ تاریخ و فرهنگی گَشَن‌بیخ و گران‌سنگ، برین‌پایه و فزون‌مایه که بستر و بهانۀ ناز و نازش هر ایرانی است. راستی را، اگر شاهنامه نمی‌بود، ما آنچه هستیم نمی‌توانستیم بود و همانند تیره‌ها و تبارهای دیگر، در سایه‌های دامن‌گسترِ تاریخ و گردهایِ گیتی‌نوردِ گسسته‌نشانی و شکسته‌نامی گم می‌شدیم و از یادها می‌رفتیم بر بادها.

برگرفته از: نامۀ باستان (ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی)، دکتر میرجلال‌الدین کزّازی، انتشارات سمت، ۱۳۸۵، ص ۴.
#شاهنامه
@theapll

شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نوواژۀ «فرسته» را در معنای هرگونه محتوایی (متن، عکس، ویدئو) که در فضای مجازی و پیام‌رسان‌های اجتماعی هم‌رسانی می‌شود، تصویب کرده است.

فرهنگستان، واژهٔ «پست» را در معنای آشنای آن (ادارهٔ پست)‌ پذیرفته و برای آن برابری تصویب نکرده است.

روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی
@theapll

آیین بزرگداشت خاقانی شروانی برگزار می‌شود

آیین بزرگداشت خاقانی شروانی، دوشنبه یکم بهمن‌ماه، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار می‌شود.
در این برنامه، غلامعلی حداد عادل، علی‌اشرف صادقی، محمود عابدی، محمدسرور مولایی، امید طبیب‌زاده و محمدرضا ترکی سخنرانی خواهند کرد.
گفتنی است به پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی، یکم بهمن‌ماه هر سال به‌عنوان «روز بزرگداشت خاقانی شروانی» به تصویب شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و به تقویم رسمی کشور در سال آینده افزوده خواهد شد.
آیین بزرگداشت خاقانی شروانی ساعت ۱۰ دوشنبه یکم بهمن‌ماه در تالار دکتر شهیدی فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار می‌شود و شرکت علاقه‌مندان در آن آزاد است.
@theapll

ایران‌بوم (۹)

پدر

🔸 زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در پهنۀ گسترده‌ای، از دامنه‌های کوه‌های قفقاز در شمال غربی فلات ایران تا بلوچستانِ پاکستان، در جنوب شرقی ایران؛ و از دره‌های رود زَرافشان در تاجیکستان، در شمال شرقی فلات ایران، تا کرانه‌های جنوبی تنگۀ هرمز و جنوب ایران، پراکنده‌اند. سخن‌گویانِ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو در ایران، تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، شبه‌قارۀ هند، ترکمنستان، چین (در ایالت سین‌کیانگ)، قفقاز (گرجستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و داغستان)، ترکیه، عراق، عمان و... زندگی می‌کنند. این سرزمین‌ها در روزگاران گذشته بخشی از قلمرو سیاسی یا فرهنگی ایران‌زمین بوده‌اند.
پیوند زبان فارسی و دیگر زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، بسیار پررنگ و چشمگیر است. در «ایران‌بوم» گوشه‌هایی از این پیوندها را نشان می‌دهیم.

🔸 از «/» برای نشان دادن تلفظ‌های گوناگون و از «،» برای نشان دادن معنای یکسان واژه‌ها بهره برده‌ایم.
#ايران_بوم
@theapll

تازه‌های نشر فرهنگستان:
صحبت آن مونس جان (گفت‌وگوهایی با دکتر فتح‌الله مجتبائی)

🔸 صحبت آن مونس جان گزیده‌ای از گفت‌وگوهای استاد فتح‌الله مجتبائی با نشریه‌های تخصصی و همگانی کشور است. این مصاحبه‌ها در بازۀ زمانی حدود سی سال (۱۳۷۱ تا ۱۴۰۲) صورت گرفته‌اند و موضوعات متنوعی را در حوزۀ فرهنگ و ادبیات در بر می‌گیرند، در این مجموعه، بیست و یک گفت‌وگو گردآوری شده است که می‌توان آن‌ها را در سه بخش تقسیم کرد: زندگی‌نامه؛ دین‌پژوهی؛ ادبیات و فرهنگ.

🔸 کتاب صحبت آن مونس جان، به‌کوشش محمدرضا عدلی و با همکاری شیرین عاصمی در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.

🔸 علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب با کتاب‌فروشی فرهنگستان (شمارۀ ۸۸۶۴۲۴۹۷ / آقای عفیفی ۰۹۱۲۶۹۴۷۱۴۴) تماس بگیرند.

🔴 متن کامل معرفی کتاب را در وبگاه فرهنگستان به نشانی زیر بخوانید:
🌐https://apll.ir/?p=17561

بیست و سوم دی، سالگرد درگذشت سید جعفر شهیدی (۱۲۹۷-۱۳۸۶)

آنچه مسلم است اینکه طبیعت زبان و فارسی‌زبانان، با گذشت روزگار واژه‌های عاریتی را غربال کردند و آن‌ها را که با روح زبان و ذوق ایرانی سازگار نبود، به دور ریختند. آن‌ها را که به کار می‌آمد نگاه داشتند و بر آن مُهر فارسی زدند. کلمه‌ای که در طول هزار سال بر زبان شهید بلخی، رودکی، فردوسی، نظامی، انوری، سعدی، حافظ و تا شاعران و نویسندگان عصر ما به‌کار رفته است فارسی و ملیت این کشور را دارد... بودن این واژه‌ها در زبان ما، به فارسی بودن آن زیانی نمی‌رساند، بلکه سرمایه‌ای برای آن به شمار می‌رود.

برگرفته از: «قابلیت زبان فارسی»، سید جعفر شهیدی، ای زبان پارسی، به کوشش میلاد عظیمی، ج ۱، انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۰، ص ۱۵۸-۱۶۴.

@theapll

بیست و دوم دی، سالگرد درگذشت سلیم نیساری (۱۲۹۹-۱۳۹۷)
عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی
@theapll

نکته‌هایی از دستور خطّ فارسی

پسوند «-آسا»، «-آگین» و...

پسوندهای «-آسا»، «-آگین»، «-باره»، «-جات»، «-فام» و «-وش» همواره با نیم‌فاصله/ بی‌فاصله (بسته به نوع حروف) از واژۀ پیش‌از خود نوشته می‌شوند:
آتش‌فام، بدلی‌جات، برق‌آسا، ترشی‌جات، تلخ‌وش، خشم‌آگین، رعدآسا، زهرآگین، سبزفام، سرخ‌فام، شرم‌آگین، شکم‌باره، غلام‌باره، غول‌آسا، لولی‌وش، نوشته‌جات

@theapll

بیستم دی، زادروز شاهرخ مسکوب (۱۳۰۴-۱۳۸۴)
@theapll

پرنیان پارسی (۱)

هرکس خردِ او قوی‌تر، زبان‌ها در ستایشِ او گشاده‌تر، و هرکه خردِ وی اندک‌تر، او به چشمِ مردمان سبک‌تر.

تاریخ بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی، تصحیح محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی، انتشارات سخن، ۱۳۸۸، ص ۹۰.

@theapll

ایران‌بوم (۸)

خدا

🔸 زبان‌ها و گویش‌های ایرانی در پهنۀ گسترده‌ای، از دامنه‌های کوه‌های قفقاز در شمال غربی فلات ایران تا بلوچستانِ پاکستان، در جنوب شرقی ایران؛ و از دره‌های رود زَرافشان در تاجیکستان، در شمال شرقی فلات ایران، تا کرانه‌های جنوبی تنگۀ هرمز و جنوب ایران، پراکنده‌اند. سخن‌گویانِ زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو در ایران، تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان، شبه‌قارۀ هند، ترکمنستان، چین (در ایالت سین‌کیانگ)، قفقاز (گرجستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و داغستان)، ترکیه، عراق، عمان و... زندگی می‌کنند. این سرزمین‌ها در روزگاران گذشته بخشی از قلمرو سیاسی یا فرهنگی ایران‌زمین بوده‌اند.
پیوند زبان فارسی و دیگر زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، بسیار پررنگ و چشمگیر است. در «ایران‌بوم» گوشه‌هایی از این پیوندها را نشان می‌دهیم.

🔸 از «/» برای نشان دادن تلفظ‌های گوناگون بهره برده‌ایم.
#ايران_بوم
@theapll

هفدهم دی‌ماه، روز بزرگداشت خواجوی کرمانی
@theapll

تصحیح یک لغزش در ذکر روز درگذشت نیما یوشیج

یادداشتی از دکتر یدالله جلالی پندری
عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی


مورخان ادبی در ذکر تاریخ تولد و وفات بزرگان ادبیّات متکی به اسنادی هستند که به تواتر رسیده باشد. در مورد روز درگذشت نیما همۀ اسناد متواتر، شبانگاه سیزدهم دی ۱۳۳۸ را ذکر کرده‌اند و حتّی مرحوم طاهباز که بخش عمدۀ عمر خود را صرف بازخوانی دست‌نوشته‌های نیما کرده بود این تاریخ را در کتاب «زندگی و هنر نیما یوشیج» (تهران، ۱۳۷۵ ص ۱۲۹) آورده است. بنده نیز به اعتماد این اسناد تاریخ مزبور را در کتاب گزینۀ اشعار نیما یوشیج (تهران، ۱۳۷۰، ص ۳۱) و نیز مدخل «نیما یوشیج» در دانشنامۀ زبان و ادب فارسی فرهنگستان (تهران، ۱۳۹۵، ج ۶، ص ۶۲۱) آورده‌ام. در این میان جلال آل‌احمد که حاضر و ناظر صحنۀ فوت نیما بوده در مقالۀ «پیرمرد چشم ما بود» اشاره‌ای به تاریخ این حادثه نکرده اما در یادداشتی که اخیراً از آن مرحوم دیده شد و زمان نگارش آن ساعت ۶ بعدازظهر پنجشنبه ۱۶ دی ذکر شده به تاریخ و ساعت فوت نیما اشاره کرده است: «نیما دیشب مرد. دو بعد از نیمه شب: ساعت دو و ده دقیقه بود که در خانه را سخت کوبیدند...» از سویی، خبر درگذشت نیما در همین روز، در دو روزنامۀ عصر شانزدهم دی‌ماه ۱۳۳۸، شمارۀ ۴۹۶۱ روزنامۀ کیهان و شمارۀ ۱۰۱۰۸ روزنامۀ اطلاعات نیز منتشر شده است.

از‌سوی‌دیگر، بر سنگ مزار نیما «سپیده‌دم پنجشنبه ۱۴ دی‌ماه ۱۳۳۸» به‌عنوان درگذشت شاعر قید شده است که با تقویم تناسبی ندارد، زیرا ۱۴ دی‌ماه آن سالروز سه‌شنبه بوده است.

بنابراین تردیدی باقی نمی‌ماند که تاریخ دقیق فوت نیما باید بامداد پنج‌شنبه ۱۶ دی‌ماه باشد و ذکر شبانگاه در روایت‌های قبلی به علّت قرار گرفتن ساعت دو بامداد در بخشی از شب است.
@theapll