هگل و خیانت به آزادی قسمت دوم در هگل، تاریخ را از چشم فاتحان می‌نگریم، و مسلماً نه از چشم مغلوبان...پیروزی به معنای آن است که تاریخ به شما لبخند می‌زند و در جهت جریان آن شنا می‌کنید...بنابراین فهم درست چیزها، پیروزی، بقا، واقعی‌بودن بمعنای مدنظر هگل، همه…

هگل و خیانت به آزادی
قسمت سوم

الگو[تاریخ] از فرد مهمتر است، زیرا اساساً فرد چیست؟ فرد بذاته همانقدر غیرقابل‌فهم است که یک تکه رنگ، یک صدا به تنهایی، یک واژه خارج از جمله‌ای که واژه جزیی از آن است. واژه‌ها فقط هنگامی معنا می‌دهند که در جمله ترکیب شوند...پس چرا قضیه باید در مورد آدمیان تفاوت کند؟...برای درک هر کس، باید محیط، دوستان و مناسبات...او را درک کنید، باید بفهمید که او چه می‌کند...این امر نه‌تنها از آنرو ضروری است که روشن می‌‌کند که او کیست، بلکه به این جهت لازم است که او بمعنای حقیقی کلمه وجود ندارد مگر بعنوان بخشی از کل آن الگو[!]...هگل از این قضیه چند نتیجه می‌گیرد. یکی استنتاج مشهور او که فرد را به عنصری انتزاعی در الگوی "ملموس" اجتماعی فرومی‌کاهد؛ دوم ردّ کسانی که می‌گویند چنین الگوها چیزی بیش از ترتیبات اجتماعی محض نیستند، و دولت و قوانین وسایلی مصنوعی‌اند که برای راحتی افراد طرح‌ریزی شده‌اند؛ و سوم اصرار و تاکید او بر اینکه افراد بعنوان عناصر یا اجزا شبکه دولت و قوانین، خواه و ناخواه به نحو اندام‌وار و زنده در آن به هم پیوند می‌خورند. از اینجا سرچشمه می‌گیرد ستایشی که هگل نثار اقتدار و شوکت و قدرت دولت در برابر...تمایلات فردی شهروندان یا اتباع می‌کند.

بی‌شک نظر حقوقدانان همروزگار هگل که قائل به منشا تاریخی قوانین بودند، از بسیاری جهات خردپسند بود. آنان می‌گفتند نهادهای حقوقی به فرمان خودسرانه شاهان یا مجامع تاسیس نشده‌اند و وسایلی نیستند که نظر به فایده آنها و برای تامین فلان منفعتِ فلان شخص یا طبقه ابداع شده باشند، بلکه باید جنبه‌ای از رشد ناخودآگاه یا نیمه‌خودآگاه جامعه و بیانگر نگرش آن به زندگی و مبیّن اندیشه‌ها و خواستها و آرمانها و بیم‌ها و امیدها...بشمار آیند، و هم نهاد و هم جوهر آنچه هر جامعه هست و آنچه می‌پندارد که هست، دانسته شود. ولی این نظر نهایتاً در هگل به افراط کشانده شد و به منظومه‌ء اسطوره‌ای شوم و بدخیمی بدل گشت که اجازه میداد افراد بطور نامحدود در پای انتزاعاتی همچون دولت یا سنت یا اراده یا سرنوشت ملت یا نژاد قربانی شوند...هر چه باشد، نباید از نظر دور داشت که دنیا از چیزها و اشخاص تشکیل شده‌ است و بس. جامعه یا دولت، نه چیز است و نه شخص؛ شیوه‌ای است که چیزها و اشخاص بر طبق آن ترتیب یافته‌اند یا قرار است ترتیب یابند؛ الگوهای اجتماعی نه پسند و سلیقه‌ای دارند، نه اراده، نه مطالبات، نه سرنوشت و نه اختیاراتی. اما هگل چنان صحبت می‌کند که گویی الگوهایی از قبیل دولتها...از اشخاص یا چیزها واقعی‌ترند، گویی خیابان را خانه‌ها به وجود نمی‌آورند[!]...دولت از همه الگوها برتر است. بالاترین الگوهاست، زیرا همانند حلقه اتصال آهنین فیشته، همه الگوها را به یکدیگر می‌پیوندد و یکپارچه می‌کند؛ دولت براستی بشریت است، منتها در حد اعلای خودآگاهی و نظم وانضباط[!]...یگانه منشا عینی حق، مسیر واقعیات است، نه داوریهای فردی، نه هیچ مجموعه خاصی از قوانین، نه هیچ مجموعه‌ای از اصول اخلاقی، بلکه حکم سرپیچی‌ناپذیر و مطالبات تاریخ‌.

هگل دائماً از این سخن می‌گوید گه مطالبات تاریخ چیست و تاریخ چه چیزی را محکوم میکند...تصویر ذهنی قدرت و پرستش قدرت و حرکت در جهت زور بخاطر نفسِ زور است. بعقیده هگل، این زور فرایندی الاهی است که هر چه باید خُرد کند، خُرد و نابود می‌کند و هر چه را وقتِ چیرگی آن رسیده باشد بر تخت می‌نشاند و اینکار به اعتقاد هگل، جوهر آن فرایند است. قهرمانان کارلایل، اَبَرمرد نیچه و نهضت‌های قدرت‌پرستی مانند فاشیسم و مارکسیسم، که اخلاق را ثمرهء موفقیت در تاریخ می‌دانند، همه از این خاستگاه برمی‌خیزند. پیشرفت، نتیجه کار قهرمانان است، قهرمانانی که در مقامی بالاتر از اخلاقِ قراردادی و متعارف ایستاده‌اند زیرا تجسم روحِ انسان به عالیترین درجه‌اند، در مقامی آنچنان بلند و بر قلّه‌ای آنچنان سترگ که افراد عادی بشر از تشخیص آنچه در چنان جایگاه رفیعی می‌گذرد، ناتوانند...بنابراین، فضیلت‌های عادی در اینجا مصداق ندارند[!] گاهی هگل درباره قهرمانانش احساساتی می‌شود و افسوس می‌خورد که اسکندر در جوانی مُرد، قیصر به قتل رسید و ناپلئون به جزیره سنت‌هلن تبعید شد[!] گاهی از نیروی خشن و ددمنشانهء ایشان به شعف می‌آید. آنچه درباره قهرمانان می‌گوید، درباره اقوام نیز می‌گوید. اقوام نیز وظایف سنگینی را که تاریخ به آنها محول کرده است به انجام می‌رسانند، و تاریخ همین که کارش با آنها تمام شد، ردّشان می‌کند...تاریخ سیر عینی عظیم و طوفان‌زایی است که هر که را از آن اطاعت نکند، محو و نابود می‌کند.

#آیزایا_برلین

2.1K views06:31

فلسفه سیاسی | taraneh.T