#میرزا_حبیب_اصفهانی را پیشگام تدوین
دستور زبان امروزی برای
زبان فارسی دانستهاند. او نخستین کسی است که کلمه «
دستور» را با عنوان کتابی دربارهٔ قواعد
زبان فارسی بهکار برده و این قواعد را از عربی جدا و آنها را از دایره تقلید از صرف و نحو عربی بیرون بردهاست. براساس اطلاعات موجود، او نخستین کسی بوده که اجزای کلام را در
زبان فارسی بررسی و طبقهبندی کردهاست، هرچند که خود را مبتکر این طبقهبندی نمیداند. میرزا عبدالعظیم خان قریب از الگوی او پیروی کردهاست.
دستور سخن (استانبول ۱۲۸۹)، دبستان
فارسی (استانبول ۱۳۰۸)، خلاصه رهنمای
فارسی (استانبول ۱۳۰۹) و رهبر
فارسی (استانبول ۱۳۱۰) کتابهایی است که میرزا حبیب برای آموزش
دستور زبان فارسی تألیف کردهاست.
تأثیر چشمگیر میرزا حبیب در تحول نثر جدید
فارسی، به ویژه با ترجمهٔ سه اثر نمایان است: حاجی بابای اصفهانی، سرگذشت ژیل بلاس (نوشته لُساژ) و گزارش مردمگریز (ترجمه منظوم از اثر مولیر). ترجمه هر سه اثر به گونههای مختلف دیدگاه انتقادی از وضع اجتماعی و سیاسی موجود را در میان خوانندگان ایجاد میکرد و طبعاً حکومت مستبد قاجار و نیز حکومت خودکامه عثمانی، که در آن زمان تحرکات اجتماعی تازه را زیر فشار قرار داده بود، با ترویج این نوع ادبیات حاوی دیدگاههای انتقادی موافق نبودند. انتساب میرزا حبیب به جنبشهای دگراندیشانه درون جامعه عثمانی میتوانست پیامدهای پیشبینی نشدهای برای وی داشته باشد، شاید به همین علت باشد که نامش روی شماری از آثارش ذکر نشدهاست.
از مقایسه این سه ترجمه، پیشگامی میرزا حبیب در ترجمه معاصر
فارسی و دستاورد او در این کار پیداست: اتخاذ روشی سنجیده و آمیخته با ذوق هنری در ترجمههایی که گاه کاملاً دقیق و لفظ به لفظ، و گاه آزاد، که نشانه چیرهدستی او در نثر
فارسی و وقوف زیرکانه به اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی زمان است. تسلط میرزا حبیب به چند
زبان و به اصطلاحات، تعبیرها، حکایتها، مَثَلها و ظرایف زبانی و لحنی، قدرت طنز و هزل، طبع توانای شاعری و قدرت قافیهسازی و سجعسازی و استفاده هنرمندانه از وزن کلام و آهنگ واژهها، جایگاه وی را در ترجمه
فارسی در مرتبه کممانندی قرار دادهاست.
همایش بزرگداشت «میرزا حبیب دستانبنی» در مرداد ۱۳۷۹ در شهرکرد برگزار شد. ایرج افشار در یادداشتی در همان زمان به تغییر نام میرزا حبیب و به نقض اصول در تغییر دادن بیمورد نام مشاهیری چون میرزا حبیب اصفهانی اعتراض کرد.
#پدر_دستور_زبان_فارسی جلال همایی در مقالهای در شمارههای ۱، ۲، ۳ نشریهٔ فرهنگستان ایران (فرهنگستان اول) که بعدها در مقدمهٔ لغتنامهٔ دهخدا جای گرفت، میرزا حبیب اصفهانی را کسی دانسته که سنگ بنای طرز قواعد و
دستور زبان فارسی را بنا نهاد. به این اعتبار، میتوان او را
پدر دستور زبان فارسی شمرد.
@nevisandbdonya