معین‌درنگِ ۳: چاکرا/چاکراه عده‌ای واژهٔ «چاکرا» را به‌اشتباه «چاکراه» می‌گویند و می‌نویسند و گمان می‌برند که از «چاک» و «راه» تشکیل شده است. سه علتِ رخ‌دادن این خطا: ۱. تیرگی معنایی (semantic opacity) تیرگی معنایی زمانی رخ می‌دهد که کاربر زبان، هم معنای آن واژه را نمی‌داند، هم نمی‌تواند با تجزیهٔ آن واژه به اجزای معنادار معنای آن واژه را دریابد. برای همین، هم آن را به «چاک» و «را» تجزیه می‌کند، هم یک «ه» به «را» اضافه می‌کند تا به‌زعم خودش «را» معنادار شود. ۲. کشش جبرانی (compensatory lengthening) کشش جبرانی زمانی رخ می‌دهد که در سطح هجا، کاربر زبان یک صامت را تلفظ نمی‌کند و در عوض، معادل زمان تلفظ آن را به مصوت قبلش می‌دهد؛ یعنی آن مصوت را به‌اندازهٔ زمان تلفظ آن صامت می‌کِشد. کاربر زبان فارسی عادت دارد «ه» را در پایان واژه حذف کند و مصوت قبلش را دست‌خوش کشش جبرانی سازد. برای همین، با فرض این‌که این «را» در اصل «راه» بوده و «ه» را طی کشش جبرانی از دست داده، یک «ه» به آخر آن اضافه می‌کند. ۳. تصحیح افراطی (hypercorrection) تصحیح افراطی زمانی رخ می‌دهد که کاربر زبان تصور می‌کند واژه اشتباه گفته یا نوشته شده و تلاش می‌کند آن را به شبیه‌ترین و موجه‌ترین صورت تغییر بدهد. برای همین، «چاکرا» را به «چاکراه» تبدیل می‌کند تا به‌زعم خودش خطای فرضی را برطرف سازد. اما چاکرا یعنی‌چه؟ از نظر لغوی، واژهٔ چاکرا از زبان سنسکریت وارد فارسی شده و به‌معنای «چرخه» است. چرخه صورت تغییریافتهٔ همان چاکرا است. اما در یوگا، اصطلاح چاکرا «مراکز انرژی در بدن انسان» تلقی می‌شود. یوگاکاران معتقدند هفت چاکرا در بدن انسان وجود دارد. تغییرات «چاکرا» برای تبدیل‌شدن به «چَرخه» ۱. تبدیل «آ» به «-َ» در هجای اول: چَکرا ۲. تبدیل «ک» به «خ»: چَخرا ۳. جابه‌جایی «خ» و «ر»: چَرخا ۴. تبدیل «آ» به «-ِ» در هجای دوم: چَرخه تذکر برای حفظ کوتاهی و آسانی یادداشت، عامدانه از ذکر بسیاری از قواعد و ظرایف زبان‌شناختی پرهیز کردم. اصل موضوع بسیار پیچیده‌تر و ظریف‌تر از چیزی است که در این یادداشت آورده‌ام. امیدوارم زبان‌شناسان و یوگاکاران بر من ببخشایند! معین پایدار، ۲۴ آذر ۱۴۰۳