سرگذشت زرتشتیان پس از فتح ایران بدست اعراب(بخش اول)


زرتشتیان،بر اساس سوره الحج و آیه ۱۷ و ذکر اسامی صابئين،نصاری و مجوس تحت حمایت قوانین اسلامی قرار گرفتند.زرتشتیان در زمان حیات پیامبر اکرم علاوه بر ایران،در جنوب عربستان و یمن و نیز در بحرین اقامت داشتند و در زمان ایشان،با زرتشتیان با مدارا رفتار می شد.البته در روند تاریخ،زرتشتیان نیز دچار محرومیت هایی از جمله ویرانی آتشکده ها شده اند ولی فشار و تظلمي که به آنان از جانب حکومت های مختلف است،کمتر از سایر گروه های عقیدتی دیگر بوده است.

به تدریج نیز گروه های زیادی از زرتشتیان به اسلام گرویدند و در ایران ماندند.در شرق ایران و ماورالنهر که دهقانان(زمین داران)و اشراف ایرانی زندگی می کردند، برای حفظ موقعیت خود،دسته جمعی به اسلام گرویدند،اما رسوم و سنت های زرتشتی و ملی خود را حفظ کردند.برای مردم عادی زرتشتی،دلایل گرویدن به اسلام،حفظ موقعیت اجتماعی نبود،بلکه سازمان روحانیت زرتشتی،دیگر آن قدرت سیاسی را نداشت و آیین زرتشتی دیگر دین رسمی دولتی مورد حمایت حکومت نبود و بنابراین دستگاه مستقل و قدرتمندی از آن پشتیبانی نمی کرد.البته دلایل عقیدتی،اقتصادی و اجتماعی دیگر نیز در این امر تغییر دین زرتشتیان موثر بوده است.برخی محققان اروپایی،دلایل گرویدن ایرانیان به اسلام را،به دلیل تعلیمات دین اسلام می دانند.بعضی پژوهشگران ایرانی معتقدند که در پذیرش اسلام، زرتشتیان به دلیل آنکه برخی تمایل دینی خود را در دین جدید منعکس می دیدند، گرویدن آن را به راحتی پذیرفتند.

در اوایل ورود اسلام،تمرکز زرتشتیان در شهرهای ایران متفاوت بود،مثلا سغديان تا قرن دوم هجری قمری به دلیل دوری از مرکز خلافت،در دین زرتشتی باقی ماندند،اما دیگر مراکز مانند شهر اُبلّه در بین النهرین و ساحل دجله،در همان اوایل یعنی حدود ۳۰ ه.ق / ۶۵۰ م،مجبور به مهاجرت به کرمان شدند.

زرتشتیان در صدر اسلام،در ناحیه فارس به طور منظم متمرکز می زیستند و به همین سبب،ده آتشکده و از جمله معروف ترین آنها یعنی«آتشکده آذرفرنبغ»در کاريان و در فارس قرار داشت.این تجمع به دلیل نزدیکی و مجاورت با مقر حکومت و محل شاهان ایران بود و با اصلاحاتی که به وسیله ی موبدان در باورهای عقیدتی پدید آمد،در ناحیه فارس مقاوم باقی ماند،از از لحاظ فرهنگی زرتشتیان مقیم خراسان فعال تر بودند.

در شمال ایران و در سواحل جنوبی دریای مازندران هم منطقه زرتشتی نشینی وجود داشت که با ویژگی جغرافیایی آن نواحی،توانست چندین قرن به حیاتت فرهنگی خود ادامه دهد و حتی استقلال سیاسی خود را نیز تا اواخر قرن چهارم ه.ق / دهم م. حفظ کند.

حاکمان طبرستان بنابر شرایط سیاسی،بعدها به اسلام گرویدند اما در مواقع مناسب سیاسی هم به آیین زرتشت بازمی گشتند و حتی در قرن چهارم هجری قمری،در آن نواحی آتشکده ای نیز بنا کردند.خلفای عباسی چندین بار به نواحی شمالی ایران و طبرستان لشگر کشیدند.با قدرت گرفتن حکومت علويان طبرستان به وسیله ی پیروان زيديه،بدیهی است که اوضاع مذهبی منطقه تغییر کرد و اکثریت به زيديان گرویدند.بعدها نیز اغلب نواحی شمالی در زمره ی پیروان شیعی اماميه درآمدند که کماکان به آن معتقد مانده اند.

خراسانيان،اگرچه به راحتی اسلام را پذیرفتند،اما به دلیل دوری از قلمرو اصلی خلفا،سنت ها و مراسم اجدادی و فرهنگ قدیمی خود را حفظ کردند،به طوری که بعدها،انعکاس آن فرهنگ،در شاهکار ادبیات ایران یعنی شاهنامه ی فردوسی منعکس شد.
زرتشتیان کرمان و نواحی جنوبی ایران،بعدها ایران را حدود سال ۹۹ ه.ق / ۷۱۷ م. ترک کردند و به گجرات هند رفتند و گروه«پارسیان»را تشکیل دادند و فرزندان آن هنوز نیز در نواحی دهلی و به ویژه شهر«پونا»ادامه ی حیات می دهند.در قرون بعد،بزرگان و موبدان زرتشتی نیز کوشیدند باورهای خود را تعدیل بخشند و خود را با جامعه ی اسلامی و دین رسمی تطابق دهند.در قرن سوم ه.ق / نهم م. که متون زرتشتی به تدریج نوشته می شد،کوشش شد که عقاید اصیل آن دین ثبت شود و از زوائد و شوائب بري باشد و زرتشتياني که در ایران باقی ماندند و به عقاید خود استوار بودند،مراسم مذهبی خود را حفظ کردند و به اجرای آن معتقد ماندند. 

بنمایه:میراحمدی.مریم،تاریخ تحولات ایران شناسی،جلد ۲،تهران،طهوری،۱۳۹۵،ص.۷۰۴_۷۰۸

#ساسانیان_بعد_از_حمله_اعراب
#ستیز_و_سازش_زرتشتیان_با_اسلام
#تاریخ_اجتماعی_زرتشتیان
https://t.center/ketabkhaFFRF