طرح دوره «مستندنگاری و تخیل انتقادی: گذر واقعیت از فلسفه به سیاست»
پوریا جهانشاد
مجموعه درس‌گفتارهای «مستندنگاری و تخیلی انتقادی: گذر واقعیت از فلسفه به سیاست»، نگاهی‌ست انتقادی به ساز و کار بازنمایی و ساخت تخیل اجتماعی از «دیگری»های برون فرض شده از مرزهای قراردادی تاریخ، فرهنگ و عقلانیت.
سرآغاز بحث‌مان در این مجموعه باز می‌گردد به سال‌های رو به تثبیت دولت-ملت‌های اروپایی و بازگشت تدریجی استعمارگران به کشورهای خود؛ بزنگاهی که در آن گروه‌هایی که از پشتوانه‌ی برخی آکادمی‌های تازه تأسیس برخوردار بودند را بر آن داشت تا تخیلات خود نسبت به دیگر اقوام را با اتکا به «مشاهده» و استنتاج‌های حاصل از آن اعتبار بخشند. این اتکای خدشه‌ناپذیر به مشاهده و «دیگری‌سازی» حاصل از آن که تا پیش از نیمه دوم قرن بیستم توجهی را به خود جلب نمی‌کرد، به یکباره پس از شورش‌ها و انقلاب‌های خیابانی در نیمه دوم این قرن، دامنه اعتراضات فراوانی را متوجه خود دید. در این دوران نه‌تنها در جهان غرب، بلکه در آفریقا و خاورمیانه می‌شد صداهای اعتراضی را در انتقاد به اشکال بازنمایی شنید که حاکی از رشد آگاهی اتنیکی-طبقاتی نسبت به سازوکارهای هژمونیک سلطه از طریق رسانه‌های تصویری بود؛ روندی که متاسفانه چندان تداوم نیافت و در کمتر از دو دهه، با اندکی تغییرات، به تنظیمات کارخانه بازگشت.
گذر از دور باطل مستندنگاری امروز، ازیک‌طرف نیازمند بازخوانی انتقادی این تجربه‌ی تاریخی و از طرف دیگر نیازمند بازاندیشی در حوزه مفاهیم و به چالش کشیدن روندهای ظاهراً عقل سلیمی حاکم بر عرصه «بازنمایی» است. این درس‌گفتارها می‌کوشد به این دو محور بپردازد و در همین چارچوب در خصوص چیستی و ماهیت آنچه «واقعیت اجتماعی» و «سندیت تصویر» نامیده می‌شود نیز مباحثی را به صورت مصداقی عرضه کند. هم‌چنین در این دوره به شکلی ایجابی به ضرورت جانشینی راهکارهای «مداخله محور» به‌جای «مشاهده محور» می‌پردازیم. نمونه‌های انتخاب شده برای این درس‌گفتار از مستندهای متفاوت و در جغرافیاهایی متکثر است اما اغلب تمرکز را بر بررسی نمونه‌هایی از مستندنگاری در ایران نگاه خواهیم داشت.
جلسه اول) مستندنگاری: پرسش هایی از هستی شناسی امر بازنمایانه
جلسه دوم) نیروهای درگیر در ساخت جوامع مدرن: مروری انتقادی بر سویه‌های برساخت واقعیت اجتماعی و تخیل حاصل از آن(بخش اول)
جلسه سوم) نیروهای درگیر در ساخت جوامع مدرن: مروری انتقادی بر سویه‌های برساخت واقعیت اجتماعی و تخیل حاصل از آن(بخش دوم)
جلسه چهارم) نیروهای درگیر در ساخت جوامع مدرن: مروری انتقادی بر سویه‌های برساخت واقعیت اجتماعی و تخیل حاصل از آن(بخش سوم)
جلسه پنجم) مستندنگاری به‌مثابه ابزاری در خدمت بازتولید نظم موجود: مروری بر ماهیت پوزیتیویستی مستندنگاری‌ها
جلسه ششم) چگونه می‌شود به جنگ پوزیتیویسم رفت؟ نقد و بررسی یک فیلم مستند
جلسه هفتم) مستندنگاری‌های اجتماعی امروز به ما چه می‌گویند؟ یک مطالعه موردی؛ مهاجرین افغانستانی در ایران
جلسه هشت) آیا راهی جز پناه بردن به گفتمان لیبرال حقوق بشر وجود دارد؟
جلسه نهم) از سیاست اجماع به سیاست رادیکال؛ مردم‌نگاری انتقادی و اتواتنوگرافی
جلسه دهم) گفتگوی جمعی حول یک فیلم و رویکردهایش در همراهی با سازندگان
@isa_ctc
