💠 گزارشی از مقاله «بررسی داستان سرایای رجیع و بئر معونه با روش نقد فرم: اغراض قبیله ای، مذهبی و فقهی در پس نقل سیره نبوی» ✍️ نگارنده: احسان روحی 🔻 دانلود فایل PDF مقاله [بخش ۱ از ۲] 🔹 دوره تاریخی مقارن با نیمه اول قرن نخست هجری یکی از پیچیده‌ترین ادوار تاریخ اسلام به لحاظ تحلیل تاریخ‌نگارانه (historiographical) به شمار می‌رود. کتب سیره و تواریخ اسلامی که وقائع این دوره را شرح می‌دهند با فاصله زمانی بسیار (دست کم یک قرن) بعد از این وقائع تالیف شده‌اند و همین امر سبب شده‌است تا محققین در صدد یافتن راه‌های گوناگون برای نورتاباندن به این دوره مهم و سرنوشت‌ساز تاریخی باشند. بهره‌گیری از شواهد تاریخی معاصر، خاصه قرآن و کتیبه‌های به جا مانده از قرن نخست هجری، و نیز گزارش‌های متقدمی که منابع معاصر غیراسلامی (یونانی، ارمنی، سریانی، عبری، لاتین و پهلوی) از اسلام به دست داده‌اند، از رویکردهای نوینی است که محققین در جامعه آکادمیک غرب برای برون رفت از چالش پیش‌رو اتخاد نموده‌اند. لیکن به‌رغم تمامی این دستاوردهای روش‌شناختی، هم‌چنان تواریخ اسلامی و کتب سیره از سوی برخی از پژوهشگران به عنوان «منابع غیرقابل جایگزین» برای شناخت چهره پیامبر و مسلمین ابتدایی معرفی می‌گردد و این امر لزوم ارائه روش‌های نقادانه برای بازشناسی سره از ناسره در داستان‌های مذکور در سیره نبوی را هر چه بیشتر نمایان می‌کند. تحقیق حاضر تلاش نموده تا با بهره‌گیری از روش «نقد فرم» (Form Criticism)، که نخستین بار در قرن بیست میلادی برای بررسی نقادانه کتاب مقدس طرح ریزی گردید، صحت روایات سیره نبوی را در معرض نقد قرار دهد. به این منظور داستان دو سریه (جنگی که پیامبر شخصا در آن حضور نداشتند) با نام‌های رجیع و بئر معونه برای بررسی انتخاب شده است. بنا بر داستان سیره، دو گروه از مسلمین در یک زمان واحد، مامور تبلیغ اسلام در یک منطقه جغرافیایی یکسان (نجد) گردیده و به شکل کاملا مشابه در یک آبگیر از سوی مشرکین مورد حمله واقع شده و مظلومانه به شهادت رسیدند. نکته حائز اهمیت آن است که گروه اول از مبلغین اعزامی متعلق به قبیله عمرو بن عوف از اوس بوده و گروه دوم به تیره بنی نجار از قبیله خزرج تعلق داشتند و داستان این دو سریه مشحون از فضائلی است که در شان این افراد از زبان اعقاب و فرزندان آنان بیان شده است. این که این دو سریه با جزئیات کاملا یکسان و در یک زمان واحد به وقوع پیوسته، و نهایتا با الفاظ و عبارات یکسان روایت شده باشند، امری غیرقابل پذیرش و تقریبا محال به شمار می‌آید. بر اساس روش نقد فرم، دلیل شکل‌گیری این دو داستان موازی که مشتمل بر فضائل موازی در شان افراد حاضر در سریه است، رقابت‌های شدید و دامنه‌دار بین دو تیره مذکور از اوس و خزرج است که از دوره پیش از اسلام آغاز گردیده و در سرتاسر دوره سیره نگاری (یعنی اواخر امویان و اوائل عباسیان) به طور توقف ناپذیری در جریان بوده است. تحقیق حاضر با ارائه ادله تاریخی تبیین می‌کند که داستان این سرایا به ترتیبی که در کتب سیره و مغازی پیامبر نقل شده بیش از آن که بازتابی از دوران مدنی پیامبر باشد، وام‌دار رقابت‌ها و تنش‌های میان اوس و خزرج در اواخر قرن اول و ابتدای قرن دوم هجری است؛ به گونه‌ای که روات این داستان‌ها بدون توجه و حتی بدون آگاهی کامل از اصل ماجرا در دوران پیامبر، و صرفا با اقتباس از داستان کشتارهایی که در عصر همین روات یعنی در دوره امویان به انجام رسید، داستان‌هایی را جعل نموده و آن را به دوران پیامبر نسبت داده‌اند. در حقیقت هدف این روات و قصاص، نه ثبت و حراست از سیره نبوی، که نشر و بازپراکنی فضائل ساختگی قبیله ای بوده است. [مطالعه ادامه در بخش ۲] #انعکاس_مقاله @inekas