از سده چهارم میلادی، هم در روم شرقی و هم در روم غربی، هرچه مسیحیت در روم گسترش یافت، آکادمیا و فلسفه (که سنت به جا مانده از یونان باستان در امپراتوری روم بود) پس رفت و محدود شد. همچنین بازار تکفیر بالا گرفت. قربانیان تکفیر تنها غیرمسیحیان نبودند. حتی بسیاری از فرقه‌های مسیحی همچون آریانیسم (پیروان آریوس کشیش مصری-یونانی) و همچنین نستوریان نیز تکفیر شدند. بسیاری از این تکفیرشدگان به امپراتوری ساسانی گریختند و ساسانیان از سر آزاداندیشی یا چشم و همچشمی سیاسی با رومیان به آنان پناهندگی و حتی آزادی دین و تبلیغ دینی دادند. همین موج مهاجرت و پناهندگی اندیشمندان موجب شد در یک بازه سیصد ساله - از سده چهارم تا هفتم میلادی - همچنانکه که آکادمی و فلسفه در روم شرقی و غربی رو به افول بود، در گندی‌شاپور و دیگر دانشگاه‌های ساسانیان رونق بگیرد. چه بسا اگر بحران‌های پس از جانشینی خسروپرویز و دوران سستی و فترت پس از خسروپرویز نبود و ساسانیان فرونمی‌پاشیدند، مسیر تاریخ دگرگون می‌شد و بسیاری از تراشکافت‌های breakthrough فناوری و اقتصادی و فرهنگی به جای آنکه هشتصد سال بعد در اروپای زمان رنسانس انجام بگیرد، پانصد سال زودتر در ایران به دست می‌آمد، بویژه که ریشه بسیاری از این نوآوری‌های فناوری (همچون کاغذ و باروت و سلاح گرم) از چین بود و ایران به چین نزدیک‌تر بود تا اروپا به چین. پادکست بسیار هم خوب ما را در پلتفرم‌های گوناگون پادکستی دنبال کنید: https://linktr.ee/bhk_podcast 🆔@BHK_Podcast