↩️ گوهر اهورایی گیتی در دین مزدایی: آیا اهریمن آفرینش مادی دارد؟💠 ما همواره گفته ایم که اهریمن توانایی آفریدن در گیتی (جهان مادی) را ندارد. یگانه آفریدگار گیتی اهورامزدا است. اهریمن اما نه آفریدگار، بلکه تباه‌کننده‌ی گیتی‌ست. هر آن فعلی که اهریمن در گیتی انجام می‌دهد، فعل تباه کردن، نیست گرداندن و نابود ساختن است و از او در گیتی اصولا فعل آفریدن یا پدید آوردن سر نمی‌زند. آنچه او می‌تواند پدید آورد، تنها ماهیت مینویی (غیرمادی) دارد. [1] دیوان همان پدیدآوردگان مینویی اهریمن اند.
💠 در اینجا این پرسش پیش می‌آید که اگر چنین است، پس اهریمن چگونه بر گیتی تاثیر می‌گذارد؟ پاسخ روشن است: همان گونه که گفته شد، تاثیر اهریمن بر گیتی، نه به میانجی فعل "آفریدن"، بلکه به میانجی فعل "تباه کردن" است. برای نمونه، اهورامزدا را سازنده‌ای در نظر گیرید که ساختمانی را می‌سازد یا می‌آفریند. در این همانندسازی (تشبیه)، اهریمن مانند کسی‌ست که به درون این ساختمان رخنه می‌کند و با بیل و کلنگی که آن نیز ساخته‌ی سازنده‌ی ساختمان است و در ساختمان وجود دارد، به جان این ساختمان می‌افتد تا آن را ویران کند. او چیزی نمی‌سازد، بلکه تنها ویران می‌کند و به تباهی می‌کشاند.
💠 با این همه، نمونه‌ای معروف در بنمایه‌های کهن زرتشتی وجود دارد که برخی در نقد سخنان بالا پیش می‌آورند. آنها می‌گویند: اگر چنین است که اهریمن توانایی آفریدن در گیتی را ندارد، پس چرا از خرَفستَران در برخی نوشته‌های کهن زرتشتیان به عنوان موجوداتی اهریمنی یاد شده است؟
💠 پاسخ این پرسش در بخشی از بندهش درباره‌ی چگونگی خرفستران نهفته است. در این بنمایه‌ی کهن زرتشتی آمده است: «ایشان [= خرفستران] را هستی و روشنی چشم و باد جانی هرمزدی است و از همین روست که در جهان اند. ایشان را واخش بزه‌گری و بدکامگی از آن اهریمن است.» [2]
💠 برای آنکه معنای این بخش از بندهش را دریابیم، نخست باید بدانیم که خرفستران چه هستند. "خرفستر" در فرهنگ زرتشتی، به آن دسته از موجودات درنده و موذی گفته می‌شود که زیان‌آور اند؛ مانند آفت‌های کشاورزی، مار، کژدم (عقرب) و جانوران درنده‌ی جنگل‌ها چون گرگ‌ها و کفتارها. اکنون بازگردیم به همان بخش از بندهش. چنان که دیدید، در آنجا هستی و جان آنها از اهورامزدا دانسته شده است و نیز گفته شده است که به چرایی همان هستی و جان اهورایی‌ست که آنها در گیتی وجود دارند. با این همه، این نیز در آنجا گوشزد شده است که بدکامگی و بزه‌گری یا تبهخویی و زیان‌رسانی آنها از آن اهریمن است. پس، به‌روشنی آشکار است که اهریمنی دانسته شدن خرفستران در ادبیات زرتشتی نیز نه تنها نمی‌تواند ناقضِ این نکته باشد که اهریمن توانایی آفرینش در گیتی را ندارد، بلکه نشان‌دهنده‌ی اهریمنی بودن گونه‌ای خوی یا رفتار این موجودات است.
💠 در اینباره در کرده‌ی 105 از دینکرد سوم نیز قاعده‌ای کلی آمده است: «آنچه زیر نام مینوی تاریکی، در بستر هستی پدیدار می‌شود، این پدیداری را از گوهر خود ندارد؛ بلکه تن‌پوشی جدا از گوهر آن است.» [3] در ادامه‌ی این توضیح کلی نیز از قضا خرفستران به عنوان نمونه آورده می‌شوند و درباره‌یشان گفته می‌شود: «این پیکرمندی و نمایشگری از گوهر خود آنان نیست.» [4] به دیگر سخن، حتی اگر گوهر مینویی خرفستران را اهریمنی در نظر گیریم، باز نیز پیکر مادی آنها را نمی‌توان آفریده‌ی اهریمن دانست.
💠 چه، در اینجا هستی مادی و جان خرفستران مانند همان بیل و کلنگی‌ست که به سازنده‌ی ساختمان (اهورامزدا) تعلق دارد، اما فرد تبهکار (اهریمن) آن را بر می‌دارد و برای ویران کردن ساختمان (گیتی) استفاده می‌کند. اهریمن در این همانندسازی، ساختمان را با تبدیل کردنش به ویرانه، به تباهی می‌کشاند و بیل و کلنگ را با استفاده‌ی نابجااش؛ در حالی که هم ساختمان و هم بیل و کلنگ به سازنده‌ی ساختمان تعلق دارند. در اینجا باید نگرش داشت که ویرانه را نمی‌توان ساخته یا آفریده‌ی اهریمن دانست، بلکه باید تباه‌کرده‌ی او دانست.
💠 در پایان، گفتنی‌ست که هدف از نگارش این نوشتار، نه پرداختن به موضوع اهریمنی بودن خرفستران، بلکه پرداختن به یک باور بنیادین فلسفی در دین مزدایی پیرامون آفریننده بودن اهورامزدا و نابودکننده بودن اهریمن در گیتی بود. پس، این قاعده‌ی کلی در جهانبینی زرتشتی را باید پذیرفت که گیتی و هر آن چیز مادی در هستی، ذاتا دارای گوهری نیک و اهورایی است؛ حتی اگر به چرایی رخنه‌ی اهریمن، دیوان و انواع خوی‌های پلید، رفتارهای اهریمنی از آنها سر زند. چه، در دینکرد سوم به‌روشنی آمده است که مینوی بدی را «سزاوار نیست که به ساخت باشندگی گیتیانه تبدیل شود.» [5]
🗯 پی‌نوشت‌ها:(1) «هر دو [= ایزدان و دیوان] دارای وجودی مینوی اند.» (دینکرد سوم؛ کرده‌ی 123)
(2) بندهش؛ بخش نهم
(3) (4) (5) دینکرد سوم؛ کرده‌ی 105
✍ بهدین تیرداد نیک اندیش
🔥 @AshemVohu2581 🔥
