فلسفه و هنر

🔺اول اینکه ، آیا #فشارهای اجتماعی و #روان‌شناختی می‌تواند توضیح دهد چرا این همه آدم لذت‌های پست‌تر را به لذت‌های برتر #ترجیح می‌دهند؟ چرا نپذیریم که انتخاب واقعی مردم همین است؟ شاید به این دلیل لذت‌های پست‌تر را ترجیح می‌دهند که هر دو نوع لذت را چشیده‌اند و پست‌ترها را راضی‌کننده‌تر یافته‌اند. اگر به انتخاب‌ها و ترجیح‌های واقعی مردم نگاه کنیم، شاید دقیق‌تر این باشد که بگوییم مردم یک زندگی را که ترکیبی از لذت‌های برتر و پست‌تر باشد ترجیح می‌دهند. این‌که #استوارت_میل ترجیح مردم را رد می‌کند را می‌توان به عنوان اسنوب و افاده‌ای بودن یا نخبه‌گرا بودنش تفسیر کرد. در چنین شرایطی شاید بهتر است به میل بگوییم «اختاپوس نباش!»

دوم اینکه، تأکید روی این قضیه که #فشار_اجتماعی و #روان‌شناختی انتخاب‌های مردم را توضیح می‌دهد، خودش ادعایی است که میل نمی‌تواند کاملا اثبات کند. قبل از این‌که بتوانیم این ادعا را ارزیابی کنیم، باید بدانیم در چه شرایطی ابطال خواهد شد. برای مثال، اگر شخصی تأکید کند همبرگر خرچنگی را به استیک ترجیح می‌دهد، آن هم نه به دلایل روان‌شناختی، بلکه به خاطر این‌که مزه‌اش را بیشتر دوست دارد، چرا باید به جای پذیرش حرفش فرض کنیم که انتخابش تحت تأثیر شرایط اجتماعی است؟ اگر #میل بگوید که بدون توجه به نظر هر شخص، انتخاب لذت‌های پست‌تر به دلیل شرایط اجتماعی است و به همین دلیل می‌توان گفت اشتباه است، به صورت جزم‌اندیشانه دیدگاهش را از بازبینی تجربی مصون می‌کند.

ایراد دیگر به تفاوت بین #تجربهٔ لذت و #ظرفیت لذت برمی‌گردد. اگر شخصی با قوای عالی به طور مدام و پی‌درپی چند لذت سطح بالای محدود را تجربه کند، این چه ظرفیتی است؟ خودِ امکان تجربه کردن لذت‌های برتر، دست‌کم در #مکتب_سودانگاری_لذت‌گرا، به اندازهٔ تجربه کردن آن لذت مهم نیست. این مخالف اگر باعث تناقض در آرای میل نشود لااقل ایجاد تنش می‌کند. جایی که برای تجربهٔ واقعی #لذت ارزش قائل می‌شویم، ظرفیت تنهای لذت‌های برتر ارزشش را از دست می‌دهد.

یک #سقراط خیلی #ناراضی (یا شلدون پلانکتون،‌ مثلا) ممکن است واقعا کمتر از یک #ابله_خوشحال (همین آقای شلوارمکعبی شاد و دوست‌داشتنی خودمان) احساس شادی کند، حتی اگر دومی فقط بتواند لذت‌های پست را تجربه کند. اگر آقای میل به این قضیه این‌گونه پاسخ بدهد که چنین فردی ادعای بالاتر بودن کیفیت لذت‌های برتر را جدی نگرفته است و هیچ حجمی از لذت‌های پست‌تر نمی‌تواند با هر حجمی از لذت‌های برتر برابری کند، پس می‌توانیم ایراد اول را این‌بار جدی‌تر مطرح کنیم. به نظر می‌رسد چنین دیدگاهی دقیقا برخلاف‌نظر داوران شایسته است. از سوی دیگر، اگر میل تأکید کند که ظرفیت لذت‌های برتر مهم‌تر است، دیگر مشخص نیست که چگونه می‌تواند ادعا کند که لذت و فقدان درد (که تجربی حس می‌شوند) تنها چیز خیر به خودی خود است.

▫️چگونه می‌توانم بر نبوغ غلبه کنم؟

بیشتر #سودانگاران معاصر روی تفاوت‌گذاری بین لذت‌های برتر و پست‌تر میل تکیه نمی‌کنند. در عوض، تأکید می‌کنند که ظرفیت بالاتر ارزشمند است چون دست‌کم در بیشتر موارد، این ظرفیت‌ها برای صاحب‌شان از لحاظ کمی زندگی لذت‌بخش‌تری را به ارمغان می‌آورند. شاید پاتریک شلوارهوشمندِ ناراضی کمتر از پاتریک راضی ابله (پاتریک همیشگی) شاد باشد، اما این موارد معدود است و اگر رضایت را فقط در لذت‌های #پست‌تر نجوییم زندگی بهتری خواهیم داشت.
بر این اساس، حتی اگر هیچ تفاوت کیفی بین انواع لذت نباشد، هنوز دلیلی برای زیر سوال بردن تصمیم پاتریک داریم. همان‌طور که شادی زندگی یک ساده‌لوح ممکن است راضی‌کننده‌تر و بادوام‌تر و لذت‌بخش‌تر باشد تا نارضایتی‌هایی که اکثرا در زندگی عقلانی پیش می‌آید.


✍تیموتی دان
@art_philosophyy
#مقاله