📔 «
عشق» شوری در نهاد ما نهاد!✍🏻محمدرضا معینی
Chittick, William. "Love in Islamic Philosophy" in
Love: A History, ed. Ryan Patrick Hanley. Oxford University Press, 2024.
⏺«عشق» یکی از عجیب‌وغریب‌ترین، پیچیده‌ترین، عمیق‌ترین و گسترده‌ترین مفاهیمی است که انسان -البته اگر بخت یارش باشد- در زندگی خود با آن درگیر می‌شود. شوری که در «
عشق» است هم سبب شده پایش به همهٔ عرصه‌های زندگی ما کشیده شود و هم آن را در برابر «
خِرد» که محتاط است و محاسبه‌گر و پای در بند قرار داده است. اما فیلسوفان در طول تاریخ تلاش کرده‌اند این مفهوم شهرآشوب طغیان‌گر را نیز در چارچوب تحلیل‌های فلسفی خود به بند بکشند.
⏺کتاب «
عشق: یک تاریخچه» که حدوداٌ یک ماه پیش (نوامبر ۲۰۲۴) در سری
مفاهیم فلسفی آکسفورد منتشر شده، مجموعهٔ مقالاتی است دربارهٔ تاریخچه رویکردهای فیلسوفان مختلف به «عشق»، از سنت‌های دینی یهودی و مسیحی و اسلامی تا اندیشهٔ فلسفی افلاطون و ارسطو و کانت و کی‌یرکگور و نیچه. کتاب در مجموع بسیار جالب است و شایسته توجه، اما آنچه در این یادداشت از این کتاب مورد توجه من است، تنها فصل چهارم این کتاب است که در آن،
ویلیام چیتیک، استاد برجسته و شناخته‌شدهٔ فلسفه و عرفان اسلامی، مفهوم «
عشق» را در اندیشهٔ فیلسوفان مسلمان کاویده است.
⏺چیتیک به این نکته اشاره کرده است که پیش از فیلسوفان، «
عشق» تنها صفتی بشری به حساب می‌آمد و بیشتر نزد شاعران دست به دست می‌گشت و فقها و متکلمان و مفسران مسلمان، توجه چندانی به «
عشق» نمی‌کردند، تا آنکه اخوان الصفا و پس از ایشان ابن‌سینا، پای عشق را به ادبیات فلسفی و الهیاتی گشودند و «
عشق الهی» را به عنوان یکی از بنیان‌های هستی و برای تبیین و توضیح پیوند میان خدا و انسان به کار بستند. برای فیلسوفان مسلمانْ عشق، که از صفات کمال است، از یک سو سبب صدور جهان از جانب حق در قوس نزول است و از سوی دیگر نیروی محرک همهٔ موجودات است برای حرکت به سمت کمال در قوس صعود. عارفان مسلمان گام را از این نیز فراتر نهادند و عشق الهی را در مرکز نظام متافیزیکی خود جای‌گذاری کردند و رابطهٔ عاشقانه دوسویهٔ خدا و مخلوقاتش را بسیار عمیق‌تر از فیلسوفان توصیف کردند و آن را راهی دانستند برای رسیدن به مقام فناء.
⏺چیتیک در این فصل تحلیلی دقیق از رویکردهای متفکران اسلامی به هر دو جنبه عشق ارائه می‌دهد: «
عشق» در جایگاه یک صفت الهی و در جایگاه یک تجربهٔ انسانی. چیتیک از میان آثار فلسفی ابن‌سینا که عشق را با جستجوی کمال پیوند داده، تفاسیر عرفانی مشایخ صوفی که عشق را توشهٔ سالک در مسیر حرکت به سوی حق دانسته، و از میان متافیزیک ابن‌عربی و ملاصدرا و ابن‌عربی که عشق را در قلب «
وجود» قرار داده، خواننده را به سفری شگفت‌انگیز در میان طیف وسیعی از اندیشه‌های فیلسوفان و عارفان مسلمان می‌برد.
⏺«
عشق» در سنت فلسفه و عرفان اسلامی یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال شیرین‌ترین و شورانگیز مفاهیم است که عقل و قلب را همزمان با خود درگیر می‌کند! مقاله چیتیک، تنها درآمدی است کوتاه برای تأمل فلسفی در این مفهوم عمیق و چندوجهی!
🔗 فایل این مقاله را می‌توانید از
این پیوند دریافت کنید.
@AlBasatin
