♦️اقتدار اجماع و زوال اجتماعیی فقه
✍️ حسن محدثیی گیلوایی
۱۲ خرداد ۱۴۰۲
تاکنون چندین بار از زوال اجتماعیی فقه سخن گفتم و در این باره نوشتم. در سالهای گذشته دستکم دو بار نیز از اقتدار اجماع بهعنوان نوع چهارم اقتدار (در کنار سه نوع اقتدار دیگری که ماکس وبر از آنها نام میبرد: سنتی، فرهمندانه، و عقلانی) یاد کردم و گفتم که یکی از مصادیق مهم عملکرد اقتدار اجماع را میتوانیم در فقه اسلامی ببینیم.
اقتدار اجماع یا اقتدار عقلایی (اجماع عقلا به معنای حکمفرماییی عقلانیت نیست، زیرا اجماع عقلا بر سر چیزی میتواند ضدعقلانی باشد) در فقه اسلامی از علل اصلیی تأخر اجتماعیی فقه و زوال اجتماعیی فقه است و علیه ساز و کارهای عقلانی در فقه اسلامی عمل کرده است و عملاً مانع از تحول و روزآمد شدن فقه اسلامی شده است و کار را به جایی رسانده است که دیگر بهنظر میرسد فقه اسلامی بهکلی کارآییی خود را از دست داده است و نه تنها نمیتواند مسائل جدید در جوامع اسلامی را حل کند، بلکه بهنظر میرسد در اغلب موارد زایندهی انواع مسائل و مشکلات است.
اکنون یکی از روحانیان (حجت الاسلام مرتضی
جوادیی
آملی) از آسیبهایی که اجماع به فقه اسلامی زده است، سخن گفته است. همهی نکاتی که در سخن او هست، الزاماً مورد تأیید من نیست. اما سخنان وی برای من یادآور آن چیزی است که در بارهی
اقتدار اجماع در فقه اسلامی نوشته ام.
👇”
اقتدار اجماع: اقتدار روحانیون با انواع اقتداری که وبر از آنها تعریف میکند، متفاوت است. وبر انواع اقتدار را به سه دسته تقسیم میکند: اقتدار سنتی، اقتدار کاریزماتیک و اقتدار قانونی-عقلانی. اما شکل چهارمی هم از اقتدار وجود داشته که وبر از آن یاد نکرده است و منطبق با هیچ یک از اقتدارهای سه گانهی وبر نیست و آن عبارت است از اقتدار مبتنی بر اجماع.
در تعریف این نوع اقتدار میتوان گفت که عقلا و بزرگان یک قلمرو از فعالیت اگر بر روی مسألهای اتفاق نظر داشته باشند، این اجماع قدرتی را شکل میدهد که هر کسی بر خلاف آن موضع بگیرد، دیگران در مقابل آن میایستند. در درون سازمان روحانیت این نوع اقتدار جاری است و عمل میکند. در این سازمان و نیز در میان کارگزاران فقه اسلامی حتا اگر گاهی مواقع اجماع خلاف عقلانیت باشد و فقهایی نیز باور بر غیر عقلانی بودن آن داشته باشند، موقعیت را برای ایستادگی در برابر آن مناسب نمیدانند. به عبارت دیگر، آنان مجبور به تبعیت از آن هستند. مثلاً فقیهی بر این باور است که امروز دفاع عقلانی از لزوم اذن شوهر برای خروج از منزل برای زن ممکن نیست، اما به دلیل اینکه اغلب مراجع پیش از او یا همعصر وی از این حکم دفاع کردهاند، او نیز احتیاط را بر این اصل قرار داده و به روشنی آن را زیر سؤال نمیبرد.”https://t.me/joreah_journal/1815در بارهی معنا و مفهوم اقتدار اجماع میتوانید به متن لینک زیر مراجعه نمایید:
https://t.me/NewHasanMohaddesi/7799#فقه#اقتدار_اجماع#جوادی_آملی@NewHasanMohaddesi