♦️نگاه سیاستزده و شعایر حسینی
✍ دکتر محمد منصورنژاد۱۱ مرداد ۱۴۰۲
گرچه در باب شعایر از دو منظر می توان سخن گفت: یکی، اصالت و سندیت شعایر (که گاه ممکن است حتی از نگاه همان دین و مذهب نیز تحریف قلمداد گردد!) و دیگر کارکردهای شعایر، که می تواند گوناگون هم باشد (کارکرد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، و.... )؛ اما در این یادداشت کوتاه تنها در باب کارکرد شعایر مذهبی شیعه، آنهم تنها با رویکرد سیاسی، در ایران امروز، نکاتی بیان می گردد.
۱. در جریان انقلاب اسلامی و در مقطع دفاع مقدس، برخی از مداحان مذهبی، اشعار و نغمات با بار سیاسی هم (علیه شاه یا صدامیان و....) می خواندند، اما چون اکثریت مردم با رهبران سیاسی و مقامات، همراه بودند، مشکل خاصی اتفاق نمی افتاد. اما در چند دهه اخیرمداحانی در کنار واعظان درباری، پرورش یافتند و حتی مدرک گرفتند که به نفع سیستم، از این موقعیت برای تخریب منتقدان داخلی، در محافل مذهبی سودجویند. یکی را با طعنه، طلحه و زبیر نامیده و دیگری را حیدر یا عمار، وصف کرده و ستودند.
اما به نظرم در درازمدت این استفادهی ابزاری از مقدسات، به نفع اصحاب قدرت تمام نمی شود و بلکه درست برعکس بازنده این میدان حکامند، زیرا منتقدان نیز دقیقا با تمسک به شخصیت های مقدس دینی، مقامات جمهوری اسلامی را با قاتلین مثلا امام حسین، مشابه سازی می کنند و اقسام ستم های انان را با رفتار یزید، ابن زیاد، شمر و... تشبیه می کنند و کشته شدگان (مثل مهسا امینی، غزاله چلابی و... ) را شهدایی پیرو راه عاشوراییان معرفی کرده و نوحه های داغ سیاسی (مثلا از شهر یزد و....) و با ندای مداحانی معترض (کویتی پور و.... )، از قضا مشتاقان بیشتری هم می یابد و تاثیرگذارتر است.
۲. هر چه میزان نقد و اعتراضات مردمی علیه نظام تشدید شود ( که روال و روند سالها اخیر چنین بوده و ادامه هم خواهد یافت)، از کربلا روایت سیاسی ضد نظام، بیشتر ارایه می گردد. همانگونه که هیچ زمان، در چهل و پنج سال اخیر، مثل محرم امسال، مداحان منتقد و دسته روی های اعتراضی گوناگون درایران، تجربه نشده است.
۳. البته نکات یاد شده، به معنای غیر سیاسی بودن داستان کربلا نیست. دو نگاه به کربلا قطعا نادرست است:
یکی انکه از کربلا کاملا سیاست زدایی شود، چون کربلا خواه ناخواه، اعتراض امام حسین علیه حاکم مدعی اسلام و شورشی علیه دولت اموی بود.
دیگر انکه کربلا را تنها صرفا سیاسی روایت کرده، و از آن استفاده ابزاری نمود.
۴. از نگاه نگارنده، جریان کربلا بعد سیاسی هم دارد، ولی غایات سیاسی، اهداف میانی این نهضتند، و غایات عالیتر و بالاتر این رخداد، غایات اخلاقی و معنوی اند، چون امام حسین از پیامبر است ( حسین منی.... ) و پیامبر از غایات اصلیش تتمیم مکارم اخلاق بود. پس نهضت حسینی هم پیام های اخلاقی ماندگار دارد که از مقاصد سیاسی مهمتر و غنی ترند. در مبارزات حسینی نیز اصلاح مفاسد اخلاقی از مقاصد جدی بودند و در کوران اتفاقات روز عاشورا شعارها عمدتا بار اخلاقی دارند (هیهات مناالذله، فکونوا احرارا فی دنیاکم و.... ).
۵. می توان افزود که حتی تاکید افراطی بر غایات سیاسی کربلا، منهای غایات اخلاقی و معنوی، ظرفیت تولید خشونت بالا دارد و این چیزی است که دهه های اخیر بسیار تجربه کردیم و لازم است تابه سرعت از ان پرهیز نمود. زیرا خروجی اصلی آن دین ستیزی و دین گریزی است و به ذبح دستاورد عظیم نهضتی مثل کربلا، ختم می گردد.
۶. آیا از این نکات نتیجه آن می شود که از نهضت حسینی تحلیل سیاسی ارایه نشود و یا شعایر اصلا رنگ و بوی سیاسی نداشته باشند؟ پاسخ بدین پرسشها منفی است.
از نگاه نگارنده با رعایت شرایطی که در ادامه می اید، شعایر می توانند رنگ و بوی سیاسی هم داشته باشند:
یک، نهضت حسینی به رویکرد سیاسی تقلیل نیابد. اهداف سیاسی در کنار سایر غایات (هدفی میانی، نه غایت الغایات) ذکر شوند.
دو، هر جا ظلمی اشکار و قطعی رخ داد (ستمگر هر کسی که باشد، فرد یا گروه و دولت و این ظالم، خارج از مرز باشد یا داخل)، می توان با تاسی به مظلومیت شهدا و اسرای کربلا علیه ستمگران خروشید و به کلمات مثل امام حسین و زینب نیز استشهاد نمود.
سه، شخصیت پردازی کامل از افراد حاضر با فعالان نهضت حسینی و دشمنانش نیز سخنی غیر دقیق است، گرچه گفتمان یزیدی در مقابل گفتمان حسینی در اعصار دیگر نیز قابل تصور است.
چهار، حتی تفاوت روایت از شعایر عاشورایی هم رواست، اما این تعامل و یا تقابل جریان های مختلف، حتما باید اخلاقی باشد و لاغیر. پس در شعارها و شعایر فرد شیعه مجاز نیست با استفاده ابزاری از فرهنگ عاشورا، با دیگران مواضع غیر اخلاقی داشته باشد.
پنج، در نهایت شعایری که از ان نتایج سیاسی گرفته می شود، لازم است از جهت وثاقت و سند هم مشکل نداشته باشد.
#عزاداری#منصورنژاد@NewHasanMohaddesi