✅تداوم چالش «
نظم اجتماعی» در ایران (بخش دوم)
✍نویسنده: محمد خانی
💢 با افزایش قیمت نفت در دهه پنجاه، طبقه مهمی از دستاندرکاران تجارت و تولیدکنندگان کالای جدید در ایران به وجود آمد و فضای شهرنشینی را دگرگون کرد. اما بورژوازی به عنوان بستر گسترش «
نظم مبتنی بر عقلانیت محاسبهگر» که پایه توسعه و پیششرط حرکت طبیعی به سمت تجدد است، در خاک کشور ریشه ندوانید. با وجود گسترش مظاهر توسعه از جمله نظام بانکی و سرازیر شدن پول نفت به بازار ایران و شکلگیری طبقهای از تجار
مدرن، جامعه به سمت بورژوازی حرکت نکرد. دربار پهلوی بسیار سعی کرد طبقهای به عنوان بورژواها ایجاد کند تا بار توسعه کشور را بر دوش کشند، اما چنین آرزویی محقق نشد که نشد. پولداران بسیار زیاد شدند و فاصله طبقاتی به شدت زیاد شد ولی هیچگاه اقتصاد سرمایهداری که نیاز به طبقه متوسط دارد، شکل نگرفت. فقط واسطهگری ترویج پیدا کرد و دلالی معرف سودآوری اقتصادی گردید.
💢 در عوض،
نظم مخالف با آن، از طریق حمایت شوروی شکل گرفت و جذب بدنه
اجتماعی ما شد. برخلاف
نظم بورژوازی، تشکیلات و سازمان ایدئولوژیک مبارزه، توانست وارد ساختار جامعه شود و حتی با فراتر رفتن از تهران، در همه جای ایران ریشه بدواند. یعنی در حالی
نظم تشکیلاتی معطوف به مبارزه نزد چپهای عدالتخواه کاملا جدی گرفته شد و بخشی از نظام
اجتماعی ما گردید که ما هنوز طبقه متوسط و
نظم بر مبتنی بر سرمایهداری را تجربه نکرده بودیم. در ابتدای کار، این
نظم وابسته به شوروی بود، اما در تشکیلات طرفدار شوروی محدود نماند و در گروههای مستقل هم جذب شد. حتی جوانان مسلمان هم که دغدغه دین داشتند، تشکیلات خود را از چنین نظمی دور ندیدند.
💢 اختلافات ایجاد شده بر سر ایده مبارزه هم به اصل «
نظم تشکیلاتی» برنمی گشت، بلکه به راهبری دینی یا غیردینی آن مربوط میشد. پس روحیه مبارزه تشکیلاتی در گروههای مختلف جامعه نضج گرفت و رشد کرد تا جایی که نیروهای مسلمان هم از آن بهره گرفتند. نشانه این پذیرش
اجتماعی در کشور، «سازمان مجاهدین خلق» است.
💢 سازمانی که دقیقا بر مبنای یک سازمان
مدرن عمل میکند، با
نظم آن و اقتضائاتش آشناست و در عین حال پشتوانه خارجی هم ندارد. این همان پذیرش
اجتماعی است که از آن سخن گفته شد. یعنی
نظم مدرن تشکیلاتی سازمانی مبارزاتی، برآمده از شوروی وارد جامعه ایرانی شد و مورد پدیرش قرار گرفت، ولی
نظم بورکراتیک و دموکراتیک سرمایهدارانه که بنیاد توسعه در دنیای جدید است، در ایران پا نگرفت. روحیه ملت ایران پسش زد و در عوض
نظم سنتی با تحمیلهای خارجی و نیز تغییرات آرام، جایش را به
نظم موقتی جدید یا آنارشیسم داد. به همین دلیل ما بعد از انقلاب با عدم توازنی در «
نظم اجتماعی» مواجه بودیم.
💢 حضور
نظم تشکیلاتی اپوزوسیونی که با روحیات چپروانه، در پی تداوم نهضت بود، و عدم حضور نظمی سرمایهدارانه برای پیش برد مقاصد توسعه. و در ساختار سیاسی نظامی که خود منطقی تشکیلاتی داشت ولی مجبور بود جای خالی
نظم سرمایهدارانه را به واسطه دولت انقلابی پر کند. همه اینها دست به دست هم داد تا جمهوری اسلامی از ابتدا تا کنون، با چالش اساسی «
نظم» مواجه باشد که نه محملی سرمایهدارانه برای حل آن می یابد، و نه میتواند خودش را به دست اپوزوسیون بسپارد. این وضعیت، نوعی تخالط و درهمریختگی همیشگی
نظم سنتی با
نظم مدرن ایجاد کرده است که هر روز ناکرامدتر شده و بیش از پیش با حرکت کلی جامعه جهانی (یعنی جهانی سازی) چالش پیدا میکند.
#سنت#تجدد#نظم_اجتماعی_سنتی#نظم_اجتماعی_مدرن#مدرنیزاسیون#توسعه#نظم_بورژوازی#نظم_تشکیلاتی#نظم_بوروکراتیک—------------
✨کارگروه "علوم انسانی و توسعه" اندیشکده مهاجر
✨@humanities_development