گنجينه

🎶 پوشه شنیداری نشست علمی نقد و بررسی یادگاری نویافته منسوب به امام‌ رضا علیه السلام در مسجد جامع ساوه

🗓 شنبه 11 شهریور 1402

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

🆔 @iranianhht

📔 نقد و بررسی یادگاری نویافته منسوب به امام‌ رضا علیه السلام در مسجد جامع ساوه

سخنرانان:
#عماد_الدین_شیخ_الحکمایی
#علی_بهرامیان
#احمد_خامه_یار

🗓شنبه 11 شهریور 1402، ساعت 17

🏠 سالن فردوسی

🔹 برنامه به صورت حضوری برگزار می‌شود.

🔹 ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

🆔 @iranianhht

جلسۀ این هفته بنیاد قم‌پژوهی (نشست۴۸۰)

موضوع: «مجدالملک براوستانی قمی و خدمات تمدنی وی و خاندانش»

با حضور :
دکتر احمد خامه‌یار

↙️ زمان: سه‌شنبه ۱۴۰۲/۰۶/۷ ساعت ۱۸
↙️ مکان: میدان رسالت – دانشگاه طلوع مهر

شرکت برای عموم علاقه‌مندان آزاد است.
#بنیاد_قم_پژوهی
تلگرام | ایتا | سایت

یادگار حضور امام رضا (ع) در مسجد جامع ساوه

میراث مکتوب- یادگارنویسی بر دیوار بناهای مهم تاریخی، چون مسجدها و آرامگاه‌ها و یا مکان‌های طبیعیِ پررونق چون کنارۀ چشمه‌ها و دیوارۀ غارها و صخره‌های مشرِف بر مسیرهای مهم، از جملۀ کارهایی است که مانند بسیاری از مفاهیم عرفی و فقهی با گذشت زمان تغییر موضوع و مفهوم داده است؛ به این معنی که تا پیش از دورۀ جدید و تغییر نگاه به بناها و آثار تاریخی، پادشاهان، علما و فرهیختگان به حضور خویش در مکانی مهم اشاره می‌کردند و اطّلاعاتی از خود و وقایع روزگار بر دیوار بناها ثبت می‌کردند.
یکی از رخدادهای مهم تاریخ ایران در دورۀ اسلامی، سفر امام رضا (ع) از مدینه به خراسان است. دربارۀ مسیر این سفر ابهام‌هایی وجود دارد. اساس این سفر را نوعی اجبار امام به پذیرش ولی‌عهدی مأمون دانسته‌اند و بر این اساس برخی منابع از تلاش مأمون برای عبور نکردن امام از شهرها و مناطق تمرکز شیعیان و علویان سخن گفته‌اند. مجموعۀ پژوهش‌هایی که تا کنون در این‌باره انجام شده‌است، بر مسیر بصره، اهواز، ارّجان، یزد، نیشابور و در نهایت مرو تأکیدی ویژه دارند. در عین حال، برخی منابع دیگر از مسیرهای دیگر و از جمله بغداد، کرمانشاه، ساوه، قم و ری نیز سخن گفته‌اند. برخی از محقّقین احتمال سفرهای دیگری پیش از سال ۲۰۰ را نیز مطرح کرده‌اند.
دست‌کم در پنج منبع از سدۀ پنجم تا هشتم هجری به سفر یا سفرهای پیش از سال ۲۰۰ ه.ق. و از جمله سفر به یزد، قم، و نیز سفر به شهر قزوین با تأکید بر مخفیانه بودن اشاره شده است. نخستین منبع از نظر قدمت کتاب تاریخ قزوین و فضائلها اثر حافظ ابوعلی خلیل بن عبدالله بن احمد قزوینی است (د. ۴۴۶ ه.ق.). این کتاب اکنون در دست نیست، اما رافعی در کتاب التدوین این مطلب را با ذکر مأخذ از او نقل کرده است.
کتیبۀ مورَّخ ۵۹۵ مشهدک اردکان یزد نیز شاهدی بر سفر امام به این منطقه در سال ۱۹۶ است. عبدالجلیل رازی در النّقض از وجود مقبرۀ فرزند دوسالۀ امام در شهر قزوین سخن گفته‌است که اکنون به‌نام شاهزاده حسین قزوین‌ شناخته می‌شود. رافعی قزوینی (د. ۶۲۳ یا ه.ق.) از حضور مخفیانۀ امام در خانۀ داود بن سلیمان غازی پرده برمی‌دارد و اشاره می‌کند که او احادیثی را که از امام شنیده است با نام «مسند» یا «صحیفۀ امام رضا» گردآوری کرده و دیگران از او روایت کرده‌اند. حمداللّه مستوفی (د. ۷۵۰ ه.ق.) نیز همین سخنان را دربارۀ حضور امام در قزوین و نیز درگذشت فرزند خردسال وی تکرار کرده‌است. سیّد عبدالکریم بن احمد حلّی (د. ۶۹۳ق)، مؤلّف فرحه الغری نیز از سفر امام رضا (ع) از مسیر کوفه، بغداد [همدان، ساوه] و حضور در شهر قم خبر داده است.

کشف یادگارنوشتی از سال ۲۰۱ ه.ق.
کشف یادگارنوشتی از ابتدای سدۀ سوم هجری بر یکی از ستون‌های مسجد جامع ساوه می‌تواند نوری تازه بر ابهام یادشده در باب سفرها و مسیر سفر امام بیفکند. این یادداشت کوچک نویافته، دربردارندۀ نکات جالب و ارزشمندی است که از جمله می‌تواند نشانه‌ای متقن و هم‌عصر از حضور امام در شهر ساوه باشد.
مقالۀ «یادگار حضور امام رضاع در مسجد جامع ساوه» نوشتۀ عمادالدّین شیخ‌الحکمایی که در شمارۀ جدید فصلنامه گزارش میراث به چاپ رسیده است، به این یادگار نوشت اختصاص دارد.

https://mirasmaktoob.com/%db%8c%d8%a7%d8%af%da%af%d8%a7%d8%b1-%d8%ad%d8%b6%d9%88%d8%b1-%d8%a7%d9%85%d8%a7%d9%85-%d8%b1%d8%b6%d8%a7%d8%b9-%d8%af%d8%b1-%d9%85%d8%b3%d8%ac%d8%af-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9-%d8%b3%d8%a7%d9%88%d9%87/

@mirasmaktoob
.

یادگار حضور امام رضا (ع) در مسجد جامع ساوه

@mirasmaktoob
.

🔹 گزارش اختصاصی عصر ایران از کشفی که برای اولین بار در ایران اتفاق افتاده است

🎥 کشف دستخط امام رضا (ع) در شهر ساوه/ نوشته‌ شده: «حاضر شد (در این مسجد) علی‌ابن موسی»/ طلب مغفرت با نام پنج تن (+فیلم و عکس و متن دستخط)

▪️حسن ظهوری

گزارش را در این لینک ببینید 👈
https://www.asriran.com/003mvJ

@MyAsriran

میز تاریخ اندیشکده هیأت و آیین‌های مذهبی برگزار می‌کند:
 
نشست علمی با موضوع:

«مساجد و اماکن مقدس کوفه»
 
با حضور: دکتر احمد خامه یار

دبیرعلمی: دکتر محمود ذکاوت
 
سه شنبه 30 خرداد 1402 ساعت 16

تهران، خيابان سميه،‌ تقاطع نجات‌اللهی،‌ پلاک 241، واحد 4، انديشكده هيأت  

https://www.skyroom.online/ch/sazmanh/armaneheyat

https://t.center/ganjineh_channel

عکس۳: محمد برهان‌الدین داعی مطلق پیشین بهره‌ها در کنار پنجره نقره محراب ضربت خوردن امام علی در مسجد کوفه (بالا) و در کنار محراب مستنصری در مسجد ابن طولون قاهره (پایین)
@ganjineh_channel

عکس۲: محراب مستنصری در مسجد ابن طولون قاهره (چپ) و محراب ضربت خوردن امام علی (ع) در مسجد کوفه (راست)
@ganjineh_channel

عکس۱: مناره مشهد جیوشی قاهره (چپ) و مناره جدید مسجد کوفه (راست)
@ganjineh_channel

نگاهی به بازسازی مسجد کوفه به دست بُهره‌های هند (بخش۲)

✍️ احمد خامه‌یار

نکته دیگر در بازسازی مسجد کوفه به دست اسماعلیان بُهره آنکه، در این بازسازی، کتیبه‌ها، نقوش و آرایه‌های معماری متعدّدی به‌کار رفته است که برای من مشخص شد بیشتر این آرایه‌ها، برگرفته از آثار معماری دوره فاطمی در قاهره است. از جمله می‌توان به کتیبه‌های کوفی در حاشیه محراب‌ها و طاق‌های مختلف مسجد، دوایر تزئینی موجود در بالای طاقگان‌های صحن مسجد (که به وضوح یادآور مساجد دوره فاطمی است)، قاب‌های چوبی حاوی تزئینات گیاهی در حاشیه ورودی‌های مسجد و قطعه‌های چوبی صدفی شکل درون طاق‌های این ورودی‌ها اشاره کرد.
 
بهره‌ها همچنین دو مناره ضخیم به ساختمان مسجد، در دو گوشه شمال شرقی و شمال غربی آن افزوده‌اند که از نظر جزئیات هنری و معماری، به وضوح از مناره بنای تاریخی معروف به مشهد جیوشی در قاهره اقتباس شده‌اند (عکس1). یکی از این دو مناره دقیقاً کنار مناره قدیمی و کاشی‌کاری مسجد (که معماری آن محلی و به سبک مناره‌های متأخر عراق است)، ساخته شده. در بالای گوشه‌های چهارگانه طبقه دوم مناره‌ها، مقرنس‌هایی وجود دارد که به طور مشخص از آرایه مشابهی در زاویه نمای خارجی مسجد الاقمر قاهره الگوبرداری شده و حتی کتیبه داخل مقرنس‌ها در هر دو بنا یکسان است.
 
از مهم‌ترین آثار بهره‌ها در مسجد کوفه، پنجره نقره‌ای نصب شده بر محراب محل ضربت خوردن امیرمؤمنان (ع) در شبستان مسجد است که به وضوح یادآور محراب‌های تاریخی دوره فاطمی در مساجد قاهره است و به طور مشخص، به نظر می‌رسد از محراب مستنصری در مسجد ابن طولون ـ از زیباترین محراب‌های دوره فاطمی ـ  اقتباس شده (عکس۲). در بالای محراب، شمسه‌ای حاوی کتیبه‌های تزئینی و بالاتر از طرفین آن نیز دو شمسه کتیبه‌دار کوچک‌تر وجود دارد که به وضوح تقلیدی از شمسه‌های موجود در نمای بیرونی مسجد الاقمر است.

همچنین بهره‌ها در بالای رواق‌های مسجد در گرداگرد صحن، کنگره‌هایی به سبک مساجد دوره فاطمی و مملوکی در مصر و شام نصب کرده بودند که متولیان مسجد کوفه مدتی پس از تکمیل و پایان کار بازسازی، اقدام به برچیدن این کنگره‌ها کردند.
 
به طور کلی، در بازسازی مسجد کوفه به دست بُهره‌های هند، به‌کارگیری این حجم بالا از سنگ مرمر سفید و کتیبه‌ها و عناصر تزئینی، جلوه ویژه و زیباییِ خیره‌کننده‌ای به ساختمان مسجد داده است. اما تقریباً همه آثار قدیمی مسجد از بین رفته و اصالت تاریخی آن مخدوش شده است. بهره‌ها همچنین با به‌کاربردن نمادهای هنری و معماری فاطمیان در قاهره، به صورت کاملاً هوشمندانه‌ای، مسجد کوفه را از یک مسجد عراقی، به مسجدی مصری از دوره فاطمی تبدیل کرده‌اند.

https://t.center/ganjineh_channel

نگاهی به بازسازی مسجد کوفه به دست بُهره‌های هند (بخش۱)
 
✍️ احمد خامه‌یار

مسجد کوفه از نخستین مساجد تاریخی بزرگ جهان اسلام و در باور شیعیان، سومین مسجد مقدس پس از مسجدالحرام و مسجدالنبی است. وجود مقام‌های متعدد امامان و پیامبران در این مسجد همچون محراب ضربت خوردن امام علی (ع) و دو مزار مسلم بن عقیل و هانی بن عروه، آن را به یکی از مقاصد زیارتی مهم شیعه در عراق تبدیل کرده است.
 
مسجد کوفه هم‌زمان با بنیاد نهادن شهر کوفه در دوره خلافت عمر بن خطّاب ساخته شده است. اما در باورهای دینی، زمین مسجد از روزگاران کهن تقدّس داشته و محل حضور انبیای الهی بوده است. وجود مقام‌های پیامبرانی همچون حضرت آدم و نوح و ابراهیم (ع) و جایگاه موسوم به کشتی نوح، بر این تقدس دلالت دارد.
 
مسجد کوفه از معدود بناهای شهر کوفه است که در ویرانی شهر، به‌جا مانده و از بین نرفته است. در بازسازی جامعی که در سال 1181ق به دست عالم برجسته شیعه سید مهدی بحرالعلوم (د. 1212ق) انجام شد، ستون‌های قدیمی مسجد تخریب و کف آن روی بخش‌های تخریب شده به ارتفاع چهار متر بالا آورده شد و در محل مقام‌های مسجد که در زیر خاک مدفون شده بود، مقام‌های جدیدی ساخته شد.
 
در دوره اخیر، در دهه نخست قرن 21، این مسجد به دست جامعه اسماعیلیان بُهره هند بازسازی جامعی شد. در این بازسازی، کف صحن و نمای داخلی رواق‌های  مسجد با پوششی از سنگ مرمرِ سفید از جنسِ عالی پوشانیده و در رواق‌ها و شبستان مسجد، ستون‌های مدوّری از سنگ مرمر نصب شد. نمای رواق‌ها و صحن و شبستان مسجد نیز با کتیبه‌های کوفی و آرایه‌های هنری متعددی تزئین یافت.
 
با این حال در این بازسازی، بیشتر مقام‌های دینی و محراب‌های تاریخی موجود در صحن و رواق‌های مسجد کوفه، تخریب و به جای آن محرابچه‌هایی از سنگ مرمر سفید ایجاد شد. البته شاید بتوان این اقدام را در راستای یک‌دست‌سازی نما و چشم‌انداز بصری مسجد توجیه کرد، اما به هر حال این کار باعث از بین رفتن اصالت تاریخی مسجد و عناصر قدیمی باقی‌مانده در آن شد.
 
برخی از مقام‌های موجود در مسجد از جمله مقام‌های حضرت نوح، امام زین‌العابدین و امام صادق (ع) به طور کامل محو شده و محل تقریبی آنها با الصاق تابلوهایی بر دیوار رواق‌ها یا ستون‌های مسجد تعیین شده. همچنین دو مقام معروف به كشتی نوح و بیت‌الطشت كه پیش‌تر، به عنوان آخرین بازمانده‌های تاریخی مسجد از دوره پیش از بازسازی سید بحرالعلوم، به صورت سردابه‌هایی پایین‌تر از كف مسجد قرار داشت، در این بازسازی به طور كامل مدفون شد و از بین رفت.

ادامه در فرسته بعدی 👇

https://t.center/ganjineh_channel