عصر دلفان

◀️ سیزدهم تیر ماه، روز ملی #دماوند گرامی باد

✅ دماوند (دنباوند)
#دماوند
#دنباوند

🔷 "دماوند" که در پهلوی "دُنباوند" نام دارد، نام‌ بلندترین قله رشته کوه های البرز است. در نوشته های دوره اسلامی این نام به ریخت های دُنباوند، دَنباوند، دَباوند و دماوند آمده است.

🔶  این نام از دو بخش، "دم" یا "دما"  + "آوند یا "وَند" درست شده است. بخش نخست یعنی "دم"  همان "دَم" به زبان پهلوی از مصدر دفتن به معنی دمه، گرما، بخار یا گاز است و بخش دوم یعنی آوند یا وند، پسوند دارائی است.

🔷 بدین ترتیب می توان گفت که این واژه به معنی "دارنده دمه،  بخار" است به همین علت، آن را به قله بلند البرز که زمانی آتشفشانی بوده اطلاق کرده اند.

🔶 نام دیگری که آن را با کوه دماوند یکی دانسته اند، نام کوه "بیکنی"، کوه سنگ لاجورد است که بارها در سنگ نوشته های شاهان آشوری به ویژه در آثار تیگلت پیلسر سوم و سارگن دوم آمده است‌.

در نوشته های آشوری آمده است که کوه بیکنی، باشکوه ترین کوه ایران، کوه لاجوردی، کوه سنگ لاجورد و نیز کوهی است که در نزدیکی آن، بیابان نمکی ( دشت کویر ) قرار دارد، که این اشاره ها با کوه دماوند سازگاری دارد. ‌

🔷نام دیگری که برای کوه دماوند آورده اند، "کورونوس" است. شهرت و آوازه این کوه به جهت بزرگی و شکوهش و نیز ارتفاع و نقشی که در تاریخ اسطوره ای ایران داشته، به سرزمین یونانیان نیز رسیده بود، به طوری که یونانیان باستان، این کوه را با نام "کورونوس" می شناختند.

🔶در دوره اشکانیان و ساسانیان آن را "پتشخوار" می نامیدند. واژه پتشخوار از سه بخش "پتش" به معنی پیش، "خوار" که بخش معروفی در ری است و "گر" به معنی کوه درست شده است و روی هم رفته به معنی کوهی است که در پیش خوار واقع شده است.

🔷 آشوریان که پیش از روی کار آمدن دولت ماد، بر مغرب ایران دست داشتند، حدود دماوند را آخر دنیا می پنداشتند. بیشتر روایت های منسوب به البرز، به دماوند نیز نسبت یافته است.

🔶 این کوه شماری از رخدادهای اسطوره ای و افسانه ای را در پهنه خویش پرورانده و نشانه های پایداری در تاریخ اسطوره ای ایران بر جای گذاشته است.

  و سر انجام آنچنان مقام و پایه ای یافته که به یک باره آیین و اسطوره و تاریخ را در نوردیده و خود مبدل به نمادی یگانه در ایران زمین شده به گونه ای که اکنون یادگار باورهای دیرینه شده است و باید پذیرفت که این کوه در ایران، یک نماد ملی و بی همتاست.

🔷 در اسطوره های ایران باستان دماوند نقشی پر رنگ و  برجسته در رویدادهای اسطوره ای داشته است، بنا بر برخی روایت ها فریدون پس از چیره شدن بر ضحاک ماردوش او را به دستور سروش در کوه دماوند به بند می کشد، فردوسی در شاهنامه به همین رخداد اشاره دارد:

بیاورد ضحاک را چون نوند / به کوه دماوند کردش به بند

🔶عوام هنوز بر این باورند که ضحاک هنوز در آنجا زندانی است و صداهای خفته ای را که بارها از داخل کوه شنیده اند را ناله های او می دانند، که البته خواص آتشفشانی دماوند سرچشمه این افسانه ها بوده است.

🔷در برخی از روایت ها آمده است که حضرت سلیمان، یکی از دیوان را که " صخر المارد" ( سنگ سرکش) نام داشت در آنجا زندانی نمود، گویند بر قله دماوند، زمین هموار است و از چاهی که بر فراز آن قرار دارد، روشنی بیرون آید.

🔶در افسانه های باستان، دماوند را جایگاه زندگی نخستین پادشاه، کیومرث می دانند. در کتاب تاریخ طبری آمده است:" نخستین پادشاه اندر جهان او بود...با فرزندان خویش به کوه دماوند آمدند و آنجا را گرفتند و بسیار شدند..."

در برخی از روایت ها آمده است که آرش کمانگیر از فراز کوه دماوند، با پرتاب تیر، مرز ایران و توران را مشخص کرد. "میر خواند" در کتاب "روضه الصفا" می گوید آرش تیر خود را از بلندی دماوند افکند و آن تیر در کنار رود جیحون فرود آمد.

جمشید نیز با این کوه پیوند دارد:" ... سپس فرمان داد ارابه ای از عاج و چوب ساج بسازند و گستردگی دیبا بر آن بیفکنند بر آن سوار شد و به اهریمنان فرمان داد که آن را به دوش کشند و میان آسمان و زمین برند تا او را از دماوند در هوا یک روزه به بابل رسانند.


"( تاریخ ثعالبی؛ ۱۳۶۸؛ ص ۱۵)

در کتاب #مینوی خرد آمده است که جایگاه "تن سام" در دشت پیشانسیه، نزدیک کوه دماوند است.


📚 بن مایه ها
🔷 جغرافیای طبیعی شاهنامه؛ حانیه بیرمی
🔷 دانشنامه مزدیسنا؛ دکتر جهانگیر اوشیدری
🔷 فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی؛ دکتر محمد جعفر یاحقی
🔷 دماوند، خاستگاه اساطیری ایران زمین، مسعود نصرتی

ارسال:آیت بهارگیر برخوردار


@asredelfan

۱۳ تیر در تقویم ایرانی #روز_دماوند است. #دماوند کوهی در شمال ایران است که آن را بلندترین قله ایران، خاورمیانه و بلندترین کوه آتشفشانی آسیا می‌دانند. در داستان‌های ایرانی نام این کوه بسیار آمده و از اهمیت زیست محیطی و فرهنگی برخوردار است.
@asredelfan