اندیشیدن تنها راه نجات

‍ ■ مبحث وجود خدا در اندیشه ی #برتراند_راسل

مثل دیگر ابعاد فلسفی اندیشهء راسل٬ در این موضوع نیز شاهد وجود دو سویهء متفاوت در موقعیت های متفاوت هستیم. یعنی در یکجا خداناباور(Atheist) است و در جای دیگر ندانم گرا(Agnostic) ولی برای شناخت بهتر از افکار او، میتوانیم او را خداناباور سلبی (Negative atheist ) در نظر بگیریم.

مقالهء راسل با عنوان «آیا خدایی وجود دارد؟» ( ?Is There a God) که در سال ۱۹۹۷م منتشر شد، بیشتر از هر زمانی دیگر اندیشهء راسل در خصوص وجود خدا راآشکار میسازد. در این مقاله راسل براهین وجود خدا را مورد نقد و بررسی قرار داده و نتیجه میگیرد که هیچ شواهد و براهین قانع کننده برای اثبات وجود خدا وجود ندارد و در نتیجه عجیب است که بگوییم خدایی وجود دارد.

براهین وجود خدا دال بر این اند که خدای وجود دارد٬ بر بنیاد این دلیل و آن دلیل. اما هیچ برهان در خصوص وجود خدا نیست که مجزا از نقد باشد. به همین دلیل راسل چنین اندیشه را در پیش گرفت و با تحلیل این براهین اثبات کرد که این براهین موجه نیستند.
برهان علت اول (First Cause Argument)، برهان نظم (Design Argument)، برهان وجودی ( Ontological Argument ) و یکی چند از براهین قدیمی و مدرسی (scholastic) در خصوص اثبات وجود خدا همواره از طرف خداباوران بیان میشود و بر آن تاکید میکنند.
راسل برهان علت اول را بیشتر مورد نقد قرار میدهد.

قبل از بیان نقد راسل باید این برهان را قدری شرح دهم تا موضوع بهتر درک شود.

برهان علت اول حول همان دیدگاه علت و معلول میچرخد و بر طبق آن گفته میشود علت اول همان خداست که نیازمند معلول نیست. اصل بنیادی این است که هر معلول علتی دارد با بیان دیگر هر چیزی علی الاطلاق علتی است سابق بر آن. هیج چیزی ممکن نیست که علت نداشته باشد. بدین لحاظ جهان هستی چیزی نیست جز سیر سلسله وار علت ها و معلول ها و این سیر سلسله وار به منشأ آنها ما را میرساند٬ یعنی خدا. ولی همانگونه که قبلا گفته شد براهین وجود خدا همواره مورد نقد قرار میگیرد چه بسا که بسیاری از این نقد ها منطقی و عقلانی است.
مشکل برهان اول در درون خودش وجود دارد. این برهان خودش حامل موضوع نقد خود است. اولاً در این برهان گفته میشود هیچ چیزی نیست که علت نداشته باشد و ثانیا به مسألهء سلسله وار بودن این علت ها و معلول ها تأکید میکند. پرسش اینجاست که با چه استدلال خدا را مجزا از این سلسله دانسته و او را علت نامعلول میدانند؟ این را نمیشود با عقیدهء جزمی (Dogma) پاسخ داد و با باید ها آنرا قبول کرد. این گفتار خود شان(خداباوران) سوی خودشان نشانه گرفته است.

برهان علت اول را راسل مورد نقد قرار داده و مینویسد : «این برهان به همان برهان فیل و لاکپشت مبتلاست. میگویند متفکر هندو اعتقاد داشته که زمین بر روی یک فیل قرار گرفته است. آنگاه که پرسیده اند که آن فیل بر روی چه قرار گرفته؟ پاسخ میدهند که فیل بر روی لاکپشت قرار گرفته است. آنگاه که پرسیده اند لاکپشت بر روی چه قرار گرفته است؟ میگویند از این امر ملولم٬
بیایید موضوع را عوض کنیم..»آیا خدایی وجود دارد؟- برتراند راسل

راسل چنین گریز و ترجیح دادن به گذر از این موضوع را دلیل اصلی نامقبول بودن این برهان میداند. از دید دیگر اگر واقعا این برهان را موجه میدانند بیایند و استدلال منطقی خود را پیش کنند.

جالب ترین قضیه در فلسفهء برتراند راسل در خصوص اثبات یا ابطال یک مورد، قضیهء قوری چینی سماوی راسل است. او در بیان این قضیه میگوید:« اگر وجود یک مجهول مثلا خدا را نمیتوانیم ابطال کنیم پس به صورت منطقی قرار نیست که قبول کنیم وجود دارد و اگر فردی به وجود این مجهول باور دارد پس باید اثباتش کند ولی ناباوران فقط باید بنگرند».

راسل استدلال میکند که اگر من میگفتم میان زمین و مریخ یک قوری چینی وجود دارد که به دور خورشید میچرخد و با هیچ گونه تلسکوپ قابل رصد نیست، در این صورت کسی نمیتوانست گفتار مرا ابطال کند. من اگر میگفتم شما راهی ندارید جز اینکه این امر را قبول کنید. شاید همه میگفتند من دیوانه ام. ولی با این وجود اگر این امر شایع شود و تقدس بیابد و حتی در کتاب مقدس به آن اشاره شده باشد، به یک امر معقول تبدیل خواهد شد. حالا هست و نیست خدا را جای این قوری چینی راسل قرار داده و ماجرای آنرا تصور کنید.

البته راسل برای نقد کلی براهین وجود خدا، دو ‌برهان خداناباورانه را پشتوانه نقد خود قرار میدهد:
۱: برهان بر اساس مسئلهء شر(اگر خدا نیکخواه محض است پس باید شر وجود نداشته باشد، حالا که شر وجود دارد ؛ پس خدا وجود ندارد)

۲: برهان براساس کمبود شواهد(اگر خدا قادر مطلق است پس شواهد زیاد برای اثبات وجودش دارد، حالا که شواهد زیاد را شاهد نیستیم؛ پس خدا وجود ندارد)

⚛ @AndisheKonim

‍ ■ «آدمی، يا چنانکه خود از روي غرور گويد «انسان خردمند» جالبرترين و نیز پر انگیزہ ترین نوع حیوانات کرہ زمین است... »
اگر بشر را متفکر زیست شناسی از سیاره مریخ مورد مداقه و بررسی قرار دهد آخرین فصل از گزارشی را که تهیه می کند با سطر فوق شروع خواهد کرد. ما چون پای خودمان سخت در میان است، یعنی همه ما، چه از جها غرائز و چه از حیث هوس ها و احساساتمان چنان الوده ایم که در بررسی خود در مورد آدمیزاد نمی توانیم به آن مرتبه از بی طرفی و بی غرضی که برای ساکن سیارہ ديگری مقدور است دست یابیم.

اما بیهوده نخواهد بود اگر گاھگاہ کوششی بکار بندیم شاید نظر همان زیست شناسں فرضی سیارہ مریخ، فارغ از اغراض و آلودگی ھا بمشاهدہ و بررسی پردازیم و در پرتو این مشاهدہ و بررسی گذشته و حال و آیندہ (اگر آیندہ ای در کار باشد) ابناء نوع خود را ارزیابی کنیم و پردہ از خیر و شری که نسبت به زندگی در کرہ خاک مرتکب شدہ و شاید از این پسں در جای دیگری مرتکب شود برگیریم و ارزش آنرا معلوم سازیم، در چنین بررسی و تخمین حب و بغض هاک زودگذر، همانگونه که تپه های کوچک از درون هواپیمانی بلند پرواز بازمین یکسان بنظر میآیند، از اعتبار ساقط میشوند، حال آنکه آنچه را اعتبارش پردوام است جسورانه ابراز وجود می نماید و از نظر گاهی باز بیشتر از دیدگاهی محدود بچشم میآید.

👤 #برتراند_راسل
📚 #آینده_بشر


⚛ @AndisheKonim