برخی از بدترین اپیدمیها و پاندمیهای در تاریخ، تمدنهای کامل را محکوم به نابودی کرده و ملتهای قدرتمند را به زانو درآورده و میلیونها نفر را کشتهاند. در حالی که شیوع این بیماریهای وحشتناک هنوز بشریت را تهدید میکند، به لطف پیشرفتهای اپیدمیولوژی، دیگر با عواقب وخیم قبلی مانند اجدادمان مواجه نمیشویم. در اینجا 21 مورد از بدترین بیماری های اپیدمیک و پاندمیک در تاریخ را که از دوران ماقبل تاریخ تا مدرن شروع شده اند، آورده ایم. 1. اپیدمی پیش از تاریخ: حدود 3000 قبل از میلاد.
حدود 5000 سال پیش، یک بیماری همه گیر یک روستای ماقبل تاریخ را در چین از بین برد. اجساد کشته شدگان داخل خانه ای انباشته شده بود که بعداً سوزانده شد. هیچ گروه سنی در امان نبود، زیرا اسکلت نوجوانان، جوانان و افراد میانسال در داخل خانه پیدا شد. این مکان باستانی اکنون "هامین منگه" (Hamin Mangha) نامیده می شود و یکی از بهترین مکان های ماقبل تاریخ در شمال شرقی چین است که حفظ شده است. مطالعات باستانشناسی و انسانشناسی نشان میدهد که این اپیدمی بهقدری سریع اتفاق افتاده است که فرصتی برای تدفین مناسب وجود نداشته و این مکان دوباره مسکونی نشده است. قبل از کشف هامین منگه، یکی دیگر از دفن دسته جمعی ماقبل تاریخ که تقریباً مربوط به همان دوره زمانی است، در محلی به نام میائوزیگو (Miaozigou)، در شمال شرقی چین پیدا شد. این اکتشافات با هم نشان می دهد که یک بیماری اپیدمیک کل منطقه را ویران کرده است. طبق مقاله ای که در 12 آگوست سال 2022 در دانشگاه کمبریج منتشر شده است، باستان شناسان اسکلت های انسانی متعددی را کشف کرده اند که در کف خانه های محوطه نوسنگی هامین منگه (3600-3100 سال قبل از میلاد) در شهر تونگلیائو، شمال شرقی چین قرار گرفته اند. برخی از محققان این فرضیه را مطرح کرده اند که طاعون منجر به کاهش جمعیت هامین منگه شده است.(2)
2. طاعون آتن: 430 ق.م.
در حدود سال 430 قبل از میلاد، اندکی پس از شروع جنگ بین آتن و اسپارت، یک بیماری همه گیر مردم آتن را ویران کرد و به مدت پنج سال ادامه یافت. برخی تخمین ها تعداد کشته ها را تا 100000 نفر اعلام می کنند. توسیدید، مورخ یونانی (460-400 قبل از میلاد) چنین نوشته است:" افرادی که از سلامت خوبی برخوردار بودند، ناگهان دچار تب شدید در ناحیهٔ سر، قرمزی و التهاب در چشمها، و همچنین در قسمتهای داخلی، مانند گلو یا زبان، خونآلود شدن و انتشار یک نفس غیرطبیعی و کثیف شدند." (ترجمه ریچارد کرولی از کتاب «تاریخ جنگ پلوپونزی»، لندن دنت، 1914) این اپیدمی دقیقاً چه بود، مدت هاست که منبع بحث در میان دانشمندان بوده است. تعدادی از بیماری ها از جمله تب حصبه و ابولا به عنوان احتمال مطرح شده است. بسیاری از محققان بر این باورند که ازدحام بیش از حد ناشی از جنگ باعث تشدید بیماری اپیدمیک شده است. ارتش اسپارت قویتر بود و آتنیها را مجبور به پناه بردن به پشت مجموعهای از استحکامات به نام «دیوارهای بلند» کرد که از شهرشان محافظت میکرد. با وجود اپیدمی، جنگ ادامه یافت و تا سال 404 قبل از میلاد پایان یافت و آتن مجبور شد تسلیم اسپارت شود. 3. طاعون آنتونین: 165-180 بعد از میلاد
هنگامی که سربازان از لشکرکشی به امپراتوری روم بازگشتند، بیشتر از غنایم پیروزی را به ارمغان آوردند. آوریل پودسی، مدرس ارشد تاریخ روم در دانشگاه متروپولیتن منچستر، در مقاله ای که در کتاب «ناتوانی در دوران باستان»، روتلج، 2017 منتشر شده است، نوشت:" طاعون آنتونین، که ممکن است آبله (smallpox) باشد، ارتش را ویران کرد و ممکن است بیش از 5 میلیون نفر را در امپراتوری روم کشته باشد." بسیاری از مورخان بر این باورند که این بیماری اپیدمیک اولین بار توسط سربازانی که پس از جنگ علیه اشکانیان به خانه بازگشته بودند به امپراتوری روم وارد شد. این بیماری اپیدمیک به پایان Pax Romana (صلح رومی) کمک کرد، دوره ای از 27 قبل از میلاد تا سال 180 پس از میلاد، زمانی که رم در اوج قدرت خود بود. پس از سال 180 پس از میلاد، بی ثباتی در سراسر امپراتوری روم افزایش یافت، زیرا جنگ های داخلی و تهاجمات گروه های "بربر" بیشتر شد. در زمان وقوع طاعون، مسیحیت به طور فزاینده ای محبوب شد. 4. طاعون سیپریان: 250-271 بعد از میلاد
طاعون سیپریان که به نام سنت سیپریان، اسقف کارتاژ (شهری در تونس) که این بیماری اپیدمیک را نشانهٔ پایان جهان توصیف کرد، نامگذاری شده است، تخمین زده می شود که فقط در رم روزانه 5000 نفر را می کشت. در سال 2014، باستان شناسان در الأقصر جایی را پیدا کردند که به نظر می رسد محل دفن دسته جمعی قربانیان طاعون باشد. بدن آنها با لایه ای ضخیم از آهک پوشیده شده بود (از لحاظ تاریخی به عنوان ضدعفونی کننده استفاده می شد).