ادب‌سار

🌅 @AdabSar
به‌نوروز نو شاهِ گیتی‌فروز
بر آن تخت بنشست پیروز روز
فردوسی (از شاهنامه‌ی بروخیم)

«جشن نوروز» در پارسی امروز به مانک روز نو و روز شادمانی همگانی و زُتانی (ملی) از واژه‌ی یسن/یسینَه اوستایی به یادگار مانده است. این واژه در پهلوی یَزشَن به مانک ستایش و پرستش است زیرا همه‌ی جشن روزها در ایران باستان دینی بوده است.(آرمان از دینی در اینجا نه اینکه خدایی باشند ولی با میانجیگری و برای توانایی‌های اهورایی بود. امروز این نماها رنگ باخته است.) برای ما بررسی این پدیده‌ی باستانی در این نوشتار کوتاه با همه‌ی نمودها و نمادهای نوروزی انجام‌پذیر نیست.
واژه‌ی نوروز، از پارسی میانه nwklwc (آوانویسی: nōgrōz) و برگرفته از زبان اوستایی است. نویسندگان، برابر اوستایی آن را navaka raocah گمان می‌‌کنند.

امروزه در پارسی این واژه در دو چَم به‌کار می‌رود:
۱- نوروز همگانی: روز آغاز ترازینه (اعتدال) بهاری،برابری شب و روز و آغاز سال نو
۲- نوروز ویژه: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»

ایرانیان باستان از نوروز به فرنام «ناوا سرِدا» به مانک سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه مانند سغدیان و خوارزمیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی به مانک سال نو می‌نامیدند.
در نوشته‌های گوناگون لاتین، بخش نخست واژه نوروز با نوشتار No, Now, Nov وNew Naw و بخش دوم آن به نمای Ruz, Rooz و Rouz نوشته شده است. در برخی از فتاده‌های (موارد) این دو بخش پشت سر هم و در برخی نیز جداگانه نوشته می‌شوند. در کشورهای گوناگون خوانش نوروز ناهمسان است. در شهر «لکنو» هند که هر ساله نوروز برگزار می‌شود و هفته‌نامه‌ای هم با نام نوروز دارد، آن را به نمایNauroz می‌خوانند که به گویش پارسی دری نزدیک است. به باور احسان یارشاطر، بنیادگذار دانشنامه‌ی ایرانیکا، نگارش این واژه در نویسه(الفبا)ی لاتین با نگاه به شیوه‌ی آواشناسی، به دیسه‌ی(شکل) Nowruz پیشنهاد می‌شود. این دیسه از واژه‌ی نوروز هم‌اکنون در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از نوشته‌های رامیاری (سیاسی) به‌کار می‌رود.
نوروز در پارسی میانه /no:g ro:z/ بوده‌است. در ایران این واژه به نمای [nou̯ɾu:z] (در گفتار کوچه و بازار، [no:ɾu:z])، در افغانستان به نمای [næu̯ɾo:z] و در تاجیکستان به نمای[næu̯ɾʉz] یا [næu̯ɾɵz] خوانده می‌شود.
با اینکه در اوستا، کهن‌ترین نسک (کتاب) ایرانی نامی از نوروز نیست، ولی بیشتر گاهدادنویسان (مورخان) جمشید پادشاه پیشدادی را پایه‌گذار نوروز و آیین‌های نیکو دانسته‌اند.

پیدایش نوروز
با برپایی آیین‌های اندرگاه، پنجه‌وه، بهیزک، فرَوَهران، فروردگان، آفرینگان، گاهنبارهای ایرانی و گاهنبارهای مردمان دیگر و برابرکرد (مطابقت) آن‌ها با جشن‌های ششگانه‌ی گاهشمار نوروزی، پیشکشی‌ها، کِشت‌ورزی نوروزی، رامش‌ها و سرایش‌ها، برتری آن بر مهرگان، باردادن شاهان، نوروز همگانی و نوروز ویژه، گزاره‌ها و تازه‌ها به همراه ادبسار(ادبیات) نوروزی، گمانه می‌رود که این جشن بر پا گردیده است. پس از این روز سراسر جشن است. #نوروز در زبان عربی به ریخت پارسی آن و همچنین به گونه‌ی نیروز به‌کار رفته است. در سروده‌ای از ابونواس آمده است:
بحق المهرجان و نوک روز
و فرخروز و آبسال الکبیس

باز نمود این جشن در باور ایرانیان باستان بدین‌گونه است:
اهورامزدا پیش از پدید آوردن جهان گیتیک (مادی)، جهان مینوی را آفرید و در آن نماهای گوناگون جهان هستی را ساخت. اهورامزدا این جهان را به یاری شش مَهین فرشته می‌گرداند. پس از او امشاسپندان، فرَوَشی‌ها یا مینَوی‌ها نگهبان هستند. آنان بسیارند و سراسر آسمان ایران را این فرشتگان فرا گرفته‌اند.

✍نویسنده و فرستنده #بزرگمهر_صالحی

📚 بازخَن‌ها:
۱- نوروز و تاریخچه‌ی آن #پرویز_ذکایی
۲- الآثار و الباقیه برگردان #محمد_داناسرشت
۳- التفیهم #ابوریحان_بیرونی، ویرایش #جلاالدین_همایی
۴- شاهنامه‌ی بروخیم چاپ تهران

🌅 @AdabSar