✨🌍 جنبشی که در سدهی کنونی در میان پارسیزبانان ایران برای واژهگزینی آغاز شده است، کار تازهای نیست. دانشمندان ایرانی در نخستین سدههای پس از اسلام بیکار ننشسته و برای نگهداری از زبان پارسی کوشیدهاند. «ابوریحان بیرونی» و «پورسینا» از پرچمداران جنبش واژهگزینی دانشیک(علمی) در زبان پارسی بودند. برای نمونه، «التفهیم» بیرونی گنجینهای از واژگان نژاده (اصیل) و خوشساخت زبان پارسی است. نبیک(کتاب)های دیگر بیرونی همچون «آثارالباقیه»، «الجماهر» و «صیدنه» نیز سرشار از واژگان شیوای پارسی هستند. او در الجماهر نامهای گوهرها و توپالها(فلزات) و در صیدنه نام گیاهان و داروها را به پارسی برگردانده یا برای آنها برابرسازی کرده است. بیرونی در التفهیم کوشیده است که در اَنگارش(ریاضی) واژگانی کارا جایگزین کند. او با این کار فرهنگ واژگان دانشیک(علمی) پارسی را پرمایهتر ساخته است. بسیاری از این واژگان در زمان ساسانیان در ستارهشناسی و رایگری(ریاضی) کاربرد داشتند. برابرهای پارسی برگزیدهی ابوریحان در التفهیم و پورسینا در «دانشنامهی علائی» گاهی همسانند. برخی از واژگانی که آنان برگزیدند در نوشتههای کهن پارسی کاربرد داشت و واژگان بسیاری نیز نوساخته هستند.
در اینجا با فهرست کوتاهی از واژگان برگزیده در التفهیم آشنا میشویم.
راست ستون =
#استوانه_قائمستارهیاب =
#اسطرلابآبگیر =
#برکه ،
#بطیحهدندانه =
#تضریسآموختن =
#تعلمآموزیدن =
#تعلیمجدا
کردن =
#تمیز_دادنبازداشتن =
#حبس #توقیفزاویه گشاده =
#زاویه_منفرجهناخوبکاری = زشتی عمل و بدخدمتی
شناگر =
#سبّاح
آغازیدن =
#شروع_کردنآفتاب =
#شمسآتش آسمانی =
#صاعقهتابستانی =
#صیفیستوردان/ ستورگاه =
#طویلهداروی زهری =
#دوای_سمیزاویه تیز =
#زاویه_حادهشاخ =
#فرعتابستانگاه =
#فصل_تابستانکاریز =
#قناتستارگان ابری =
#کواکب_سحابیستاره رونده =
#کوکب_سيارکیوان =
#زحلباری =
#لااقلراست پهلو =
#متساوی_الاضلاعنمودار =
#مثال #شاهدکاردار =
#عاملتاوان =
#غرامتبهرام =
#مریخپیشدستی =
#مسابقت و
#مبادرتمیانگی =
#معتدلکشتیبان =
#ملاحگورپاشیدن =
#نبش_قبرکیش =
#نحلهنماز پیشین =
#نماز_ظهرنماز دیگر =
#نماز_عصرمویه =
#نوحه و زاری
میانگاه =
#وسطبیرونی را همچنین پدر دانش «مردمشناسی» میدانند. بیرونی با دیدهای دانشمندانه و خردمندانه به گذشته نگاه کرده و کوشش فراوانی در یافتن راستیها از خود نشان داد.
در ایرانی که تازشها و دشمنیهای پیاپی و سهمگین، بسیاری از دانش نوشتاری ما را به آتش کشید، اگر نبود بیرونی، ما این دانش اندک دربارهی روش زندگی نیاکانمان را در دست نداشتیم و درباره پیشینهمان هیچ نمیدانستیم.
سیزدهم شهریور، روز بزرگداشت
#ابوریحان_بیرونی گرامی باد.
🖋 برداشت آزاد از:
بازنگری کارنامهی بیرونی در زبان فارسی، «علی مصریان»
بازنویسی و برگردان به پارسی:
#پریسا_امام_وردیلو@AdabSar📚📐✨🌍