✳ رشوه انگلیسیها برای امتیاز مفت «مواد عاطله» [
نفت] چقدر بود؟
گزارش رونالد تامسون کاردار سفارت بریتانیا در تهران حکایت از آن دارد که رویتر برای آنکه میرزا محسنخان معینالملک را از ارائه پیشنهادات مشابه به دیگران باز دارد و از حمایت کامل و همیشگی وی برخوردار باشد، به او و برادرش که در همان هنگام منشی سفارت
ایران در لندن بود، وعده سهیم شدن در منافع شرکتی را که بر اساس امتیازاتی تحصیل میگردید داد.*
ادوارد کوت نماینده رویتر(همانکسی که در سال ۱۹۰۱ به عنوان یکی از دو نماینده ویلیام ناکس دارسی برای تحصیل امتیاز
نفت ایران انتخاب شده بود) در اوایل سال ۱۸۷۲ وارد تهران شد و پیشنهادات رویتر را به میرزا حسینخان سپهسالار عرضه کرد. سپهسالار از جانب ناصرالدین شاه دارای اختیارات تام و تمام برای مذاکره با نماینده رویتر بود. مذاکرات بین نماینده رویتر و صدراعظم
ایران منجر به تعیین شرایط و مواد امتیازنامهای شد که طرفین با آن موافقت کرده بودند.
میرزا حسینخان سپهسالار، امتیازنامه را برای توشیح به ناصرالدین شاه تقدیم کرد، اما شاه پیش از امضای آن دستور داد تا مجلسی از وزرا و رجال دولت، امتیازنامه را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و عقاید و نظرات خود را ابراز دارند. اعاظم و رجال دولت نیز پس از مدتی کوتاه و مروری اجمالی بر مفاد امتیازنامه، ضمن تعریف و تحسین از آن چنین نظر دادند که:
«... این را هم باید ملاحظه فرمود که ما هیچ ندادهایم که از مداخل حالیه دولت یک دینار کم بکند؛ آنچه دادهایم منحصراً عبارت است از بعضی
#مواد_عاطله که تا امروز هیچ منفعتی برای دولت نداشتهاند و اگر در دست ما بمانند بعد از این هم فایده نخواهند بخشید...
اکنون انجام این مطلب بزرگ که بلاشک اسباب احیای جمیع این صفحات خواهد بود، منوط به یک اشاره شاهنشاهی است، هرگاه اسم مبارک همایون خود را بر این امتیازنامه مرقوم فرمایند به همین گردش یک قلم، بیش از جمیع خدماتی که سلاطین
ایران در این چند هزار سال به ملت خود کردهاند، به این خاک و ملت مرحمت و احسان و عطای حیات حقیقی فرمودهاند...»**
ناصرالدین شاه پس از ملاحظه این گزارش، امتیازنامه را در تاریخ ۱۸ جمادیالاول ۱۲۸۹ هجری قمری بابر با ۲۵ ژوئیه ۱۸۷۲ امضا کرد و به میرزا حسینخان سپهسالار نوشت: «انشاء الله طوری بکنید که این کار بشود و نتیجه به هم برساند و مثل کمپانیهای سابق نباشد.»***
این امتیازنامه که شاید یکی از نادرترین و عجیبترین امتیازاتی بود که از سوی دولتی به یک خارجی تفویض شد، به موجب آن تمامی منابع طبیعی و صنعتی و
اقتصادی کشور در اختیار بیگانگان قرار گرفت.
---------------------------
* مورخین و محققین ایرانی عموماً محسنخان معینالملک را متهم به دریافت ۲۰هزار لیره استرلینگ [رشوه] از رویتر کردهاند. برای مثال رجوع کنید به ابراهیم تیموری، عصر بیخبری یا تاریخ امتیازات در
ایران،چاپ چهارم، انتشارات اقبال، تهران، ۱۳۶۳، صفحه ۱۰۷. محمدعلی مهمید در پژوهشی در تاریخ دیپلماسی
ایران، مبلغ
#رشوه پرداختی به معینالملک را به نقل از دیپلماتهای روسی ۳۰ هزار تومان ذکر کرده است.
متن کامل گزارش، در کتاب «عصر بیخبری یا تاریخ امتیازات در ایران» صفحه ۱۰۵ آمده است.
* همان مأخذ، صفحه ۱۰۸.
#ایرج_ذوقی#مسائل_سیاسی_اقتصادی_نفت_ایرانانتشارات پاژنگ
صفحات ۴۶ و ۴۷.
@Ab_o_Atash