نگاه‌هایی که زمان را متوقف می‌کنند
همه می‌دانیم گاهی که چشم‌مان به بعضی نگاه‌ها می‌افتد چه اتفاقی در درونمان می‌افتد و در آن لحظه چه احساسی به ما دست می‌دهد. انگار لحظه‌ای دست و پای خود را گم می‌کنیم. پریشان می‌شویم. مضطرب می‌شویم. آن لحظه معمولاً مثل این است که از خود بیخود می‌شویم. حتی از اطراف خود بی‌خبر می‌شویم. درواقع به جز اشخاص اسکیزوفرن و بعضی اوتیستیک‌ها، که مبتلایان به بعضی انواع اختلالات رشد مغزی هستند، بعید است کسی از افراد معمولی باشد که این را هیچ وقت تجربه نکرده باشد. مدارهای مربوط به این تجربه از کی در مغز به وجود آمد؟ در مغز کدام یک از اجداد دور ما به وجود آمد و برای ما به یادگار ماند؟ آیا حیوانات هم این حالت را با دیدن بعضی نگاه‌ها احساس می‌کنند؟ راز فرگشتی این حالت چیست؟
نیکولا بورا Nicolas Burra و درک کرتسل Dirk Kerzel پژوهشی را در مورد این تجربه در دانشگاه ژُنِو سوئیس آغاز کردهاند که گزارشی از آن در آخرین شماره کاگنیشن منتشر شده است. در اولین پژوهش، ۲۲ نفر انتخاب شده‌اند تا ۳۰۰ عکس متحرک از چهره‌های ۴۰ ناشناس را، که غم یا شادی خاصی در آن‌ها نبوده است، نگاه کنند. بعضی از این کلیپ‌ها به این صورت بود که عکسی که در آن بود ابتدا داشت کجکی نگاه می‌کرد اما بلافاصله نگاهش را بر می‌گرداند، به طوری که تا آخر کلیپ انگار داشت تماشاگر را نگاه می‌کرد. از نوع همان نگاهی که در زندگی واقعی هنگام رو در رو حرف زدن با کسی به کار می‌رود. این کلیپ‌ها طولانی‌تر بودند. تقریباً ۱/۵ ثانیه طول می‌کشیدند. اما کلیپ‌های دیگر عکسشان جز در لحظه شروع که روبرو را نگاه می‌کرد در بقیه کلیپ نگاهش با نگاه تماشاگر تلاقی نداشت. این‌ها کوتاه‌تر هم بودند. تقریباً ۱ ثانیه یا کمتر طول می‌کشیدند. کاری که آزمایش‌شوندگان می‌بایست بکنند فقط این بود که بعد از دیدن هر کلیپ بگویند طولش کم بود یا زیاد. نتیجه این بود: همه‌ی آزمایش‌شوندگان طول کلیپ‌هایی را که نگاه عکسشان با نگاه آن‌ها تلاقی کرده بود کوتاه ارزیابی کردند! گفتند طولش کم بود. در حالی که باید می‌گفتند طولش بیشتر بود. به جایش آن یکی‌ها را گفتند طولشان بیشتر بود.
آن‌وقت این آزمایش را به چند صورت دیگر هم تکرار کردند. وقتی حرکت را از نگاه‌ها حذف کردند، نگاه‌ها دیگر نتوانستند گذشت زمان را حس کنند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که با نگاه‌کردن به عکس یک نفر، که نگاهش طوری است که انگار او هم دارد تو را نگاه می‌کند، ظاهراً حس زمان‌ات بهم می‌ریزد. اما اگر فیلم همین نگاه را که حرکتی در آن باشد نگاه کنی حس زمان‌ات بهم نمی‌ریزد. در آزمایش دیگری هم وقتی عکس‌ها را چرخاندند تا سر و ته شود، که درواقع برای این بود که خود صورت از نگاهش حذف شود، دیدند نگاه کماکان توانست حس زمان را بهم بریزد! از این هم می‌شود این را نتیجه گرفت: چهره‌های ماسک‌دار هم می‌توانند با نگاهشان حس زمان را بهم بریزند.
همچنان‌که گفتم، عکس‌هایی برای این آزمایش‌ها انتخاب شده بود که غم یا شادی خاصی در آن‌ها نباشد، به طوری که نتوانند احساس خاصی را در آزمایش‌شونده‌ها ایجاد کنند. می‌خواستند ببینند آیا توجه‌کردن به نگاه یک نفر هم می‌تواند در بهم ریختن زمان نقش داشته باشد، یا نگاه‌ها فقط با برانگیختن احساسات دیگران است که می‌توانند حس زمان آن‌ها را بهم بریزند. دیدند نگاه کردن به صورت کسی هم می‌تواند حس زمان او را بهم بریزد.
عباس پژمان
منبع: Cognition 212
@apjmn
