💢 توصیف قیزقلعه‌سی قم در خلاصة البلدان و پیشینه باورهای عامه درباره آن   «قیزقلعه‌سی» (معادل ترکی قلعه دختر)، از شگفتی‌های معماری و عجایب باستانی، اما کمتر شناخته شده استان قم است که بر فراز کوهی در جنوب جمکران، در شرق کوه دو برادران قرار دارد. درباره پیشینه و زمان ساخت دقیق قلعه، آگاهی موثق چندانی وجود ندارد، اما بی‌تردید قدمت آن به روزگاری کهن، و به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد. بخشی از قلعه بر فراز دیواره‌های صخره‌ای بلند و صعب‌العبوری ساخته شده که رسیدن به آن را برای بیشتر مردم، دست‌نیافتنی کرده است. در کتاب خلاصة البلدان، نگاشته صفی‌الدین محمد بن محمدهاشم حسینی قمی در سال 1079ق (تصحیح استاد مدرسی طباطبایی، ص236-237)، از این قلعه به نام «قلعه مهرنگار» یاد شده و توصیف مختصری از آن آمده که دربردارنده نکات مهمی درباره پیشینه و وضعیت آن در زمان وی است. سخن صاحب خلاصة البلدان در این باره به شرح زیر است: «قلعه مهرنگار که به نیم فرسخی مزرعه جمکران بر سر کوهی بلند که بر جانب شرقی کوه مشهور به دو برادران است واقع باشد. و آن را نیز فقیر دیده‌ام. و آن قلعه بر قله آن ساخته شده و آثار عمارات و حمام و برکه و ممرّ آب و غیره در آنجا مشاهده می‌شود. اما الیوم بر سر آن کوه و اطرافش علامت آب و چشمه نیست. و گویند که در قدیم هم آب را از پایین به بالا به اعمال ید جاری ساخته بوده‌اند، چنانکه در این زمان نیز این عمل در میانه جماعت ارامنه باب است. و بر یک سمت آن کوه دره‌ای واقع است که به کوچه و درّه حمزه مشهور است و در آن حوالی دهن مغاره‌ای ظاهر است پر آب، و پیش او بلند و مرتفع است، و گویند هر گاه پیش آن کنده شود آن آب به سهولت به دشت قم از زمین در باغ مرزبان و مسگران و خمیهن و سایر مزارع آن جانب روان خواهد شد. و فقیر آن مغاره را هم خود دیده. و سنگ آن هم چندان صلابتی ندارد. و به زعم عوام قم مراد از مهرنگار صاحب قلعه، دختر انوشیروان، و از حمزه، صاحب‌قران باشد، ولا یخفی ضعفه!» چنانکه از این گزارش به دست می‌آید، در باورهای عامیانه مردم در روزگار صفوی، این قلعه با وقایع داستان حماسی و اسطوره‌ای «حمزه‌نامه» ارتباط یافته است. در این داستان، حمزه داماد انوشیروان ساسانی است و با دختر وی مهرنگار ازدواج کرده است. بعید نیست که نام داشتن این قلعه به «مهرنگار» (دختر انوشیروان) در قرون گذشته، تفسیرگر اشتهار آن به «قیزقلعه‌سی» (= قلعه دختر) در روزگار کنونی باشد.   احمد خامه‌یار ۱۴۰۳/۰۸/۲۶ #قیز_قلعه‌_سی #بنیاد_قم_پژوهی تلگرام | ایتا | سایت