از غزّالی تا طالبان وطنی
در مخالفت با نوروز
لابد در رسانهها خواندهاید که طالبان جشن نوروز را از تقویم افغانستان حذف کرد. همچنین سران طالبان اعلام کردند مانع برگزاری مراسم نوروز نمیشوند اما از آن تجلیل هم نخواهند کرد. در ایران نیز کسانی سالها تلاش کردند و میکنند تا نوروز را از ذهن و ضمیر مردم محو کنند. نمونههایش را امسال هم دیدید. به عنوان مثال در برخی رسانهها اعتراض شد به اینکه چرا در سال نو چینی برج آزادی در تهران چراغانی شد و تصویر پرچم چین را بر روی برج انداختند اما در نوروز باستانی ایران این برج خاموش بود. یا چرا باید رئیس جمهور آمریکا کنار سفرۀ هفت سین پیام نوروزی بدهد اما در ایران از این کار پرهیز میکنند. خوب است بدانیم که مخالفت با نوروز سابقهای هزار و چند صد ساله دارد. همین امام محمد غزالی از جمله کسانی است که حدود ده قرن پیش جشن ملی باستانی نوروز را اظهار شعار گبران و خلاف شریعت اسلام دانسته و معتقد بوده این عید باستانی باید مندرس و فراموش شود و از آن نام و نشانی نماند. غزالی در کیمیای سعادت مینویسد:
اما آنچه برای سده و نوروز فروشند، چون سپر و شمشیر چوبین و بوق سفالین، این در نفس خود حرام نیست ولیکن اظهار شعار گبران حرام است و مخالف شرع است، و هرچه برای آن کنند نشاید؛ بلکه افراط کردن در آراستن بازارها و قطایف بسیار کردن، و تکلفهای نو افزودن برای نوروز نشاید؛ بلکه نوروز و سده باید که مندرس شود و کسی نام آن نبرد. تا گروهی از سلف گفتهاند که "نوروز روزه باید داشت تا از آن طعامها خورده نیاید و شب سده چراغ فرا نباید گرفت تا اصلا آتش نبینند." و محققان گفتهاند که "روزه داشتن این روز هم ذکر این روز بود، و نشاید که نام این روز برند به هیچ وجه، بلکه با روزهای دیگر برابر باید داشت، و شب سده همچنین، چنانکه از وی نام و نشان نماند. (کیمیای سعادت، ج اول، ص 522)
این عبارات را غزالی در ذیل "منکرات بازارها" مینویسد. میگوید ابزار برپایی جشن نوروز و سده که در بازارها میفروشند فی نفسه حرام نیست اما بواسطۀ اینکه با این ابزار جشن نوروز را برپا میکنند که متعلق به گبران است حرام است.
غزالی در پیش و پس همین پاراگراف میگوید سپر و شمشیر چوبین برای بازی کودکان بوده. مولوی هم گفته:
غازی به دست پور خود شمشیر چوبین میدهد
تا او در آن اُستا شود شمشیر گیرد در غزا
جالب اینکه غزالی از اسلامی شدن مناسک نوروز هم راضی نیست. میگوید اینکه گفتهاند در نوروز روزه بگیریم این خودش موجب تمایز میشود. سبب میشود ذکر نوروز به میان بیاید و نامش باقی بماند. توصیه به پاکیزه بودن و روزه داشتن در این روز از امام صادق (ع) نقل شده است اما نه به آن منظور که غزالی میگوید. همچنین امام صادق (ع) در تجلیل از نوروز فرموده این روز روز ماست که پارسیان آن را حفظ کردهاند و شما (اعراب) آن را از دست دادید.
حقیقت این است که جشن نوروز به سبب اینکه پشتوانۀ منطقی دارد بقا و دوام یافته. یعنی فارغ از این که در دین یا مذهب خاصی مورد تأیید و تصدیق قرار گرفته باشد جماد و نبات و حیوان و انسان با همۀ وجود از این تحول درک و دریافت دارند که آغاز شکوفایی طبیعت است و غلبه بر ظلمت زمستانی. بدین سبب است که پایدار مانده و خواهد ماند.
(از سلسله درسگفتارهای "میراث پارسی"، درس گفتار 33، درآمدی بر کیمیای سعادت)
https://t.center/miraseparsi1399