آیا علمِ خداوند سببِ جبرِ بندگان میشود؟ برخی علمِ ازلیِ خداوند به رویداد ها را لازمه وقوع جبر در افعالِ انسان ها میدانند. ما در این نوشته تلاش میکنیم به این شبهه پاسخ دهیم. متنِ شُبهه: آیا قبل از این که کاری انجام شود، خدا می داند که آن کار قرار است انجام شود؟ مثلا قبل از این که زید شراب بخورد آیا خداوند می داند که او قرار است شراب بخورد؟ اگر می داند پس شراب خوردنِ زید از جهت عقلی تحققش واجب و ضروری است‌. زیرا اگر چنین چیزی محقق نشود، علم خدا جهل خواهد بود، پس زید مجبور است که شراب بخورد. جوابِ شُبهه: اولاً: علم عبارت است از چیزی که معلوم را برای عالم کشف می کند. مثلا علم به درخت، درخت را برای شخص عالم کشف می کند. علم به اژدهای هفت سر، اژدهای هفت سر را برای شخصِ عالم کشف می کند. با این توضیحات مشخص می شود که شأن علم، منحصرا "کاشفیت" است و نه چیز دیگر. اشتباه کسانی که چنین شبهه ای را مطرح می کنند این است که آنان گمان می کنند شأن علم، "علیت" است. در حالی که علم جنبه علیت ندارد و صرفاً کاشفیت دارد فلذا علم به شئ چه قبل از آن و چه همزمان با آن و چه بعد از آن، سبب جبر نمی شود. ثانیاً: صحیح این است که گفته شود چون در آینده از افراد، افعال اختیاریه ای صادر می شود، خداوند عالم است به این که آن افعال اختیاریه از آن ها صادر می شود. مثلا چون زید به اختیار خودش در آینده صدقه می دهد، خداوند تعالی می داند که زید در آینده به اختیار خودش صدقه می دهد. یا مثلا چون عمرو در آینده به اختیار خودش نماز نمی خواند، خداوند تعالی می داند که عمرو به اختیار خودش نماز نخواهد خواند. با این بیان واضح می شود که علم به شئ، ارتباطی به جبری بودن آن ندارد. ثالثاً: اشکال کننده گمان کرده که ذاتِ عالم خداوند قبل و همراه و بعد از تحقق افعال و کار های افراد، موجود است. در حالی که قبل و همراه و بعد، از متعلقات زمانی هستند و از آنجایی که عقل حکم می کند بر این که ذات عالم خداوند تبارک و تعالی زمان ندارد، دانسته می شود که او تبارک و تعالی نه قبل از تحقق کار های افراد موجود است و نه همراه با تحقق آن ها و نه بعد از تحقق آن ها. فلذا اشکال کننده نسبت به این مطلب اشکال تصوری دارد. @madraseh_kalam