ائتلاف‌های توزیعی و کابینه معرفی شده پزشکیاندکتر علی حسین صمدی
استاد بخش اقتصاد دانشگاه شیراز
۲۲ مرداد ۱۴۰۳
پزشکیان کابینه خود را پس از روزها کشمکش و تشکیل شورای راهبری و مذاکره و ...به مجلس معرفی (و نه الزاماً پیشنهاد) کرد، اما ظاهراً انتظارات اکثریت رای دهندگان را تامین نکرد و استعفای ظریف را نیز به همراه داشت. علت چیست؟
دلایل متعددی می تواند وجود داشته باشد. یکی از این دلایل به واسطه وجود ائتلاف‌های توزیعی Distributional Coalitions (گروه های ذی نفع یا هم سود خاص) است.
از دیدگاه اولسون(Olson, 2008)، دو نوع ائتلاف داریم:
ائتلاف های توزیعی و ائتلاف های فراگیر inclusive. وجه مشترک هر دو ائتلاف، تلاش برای دست یابی به محیط سیاسی کشور است. اما تفاوت این ها در این است که
در ائتلاف‌های توزیعی، تنها تامین منافع گروه هم سود خاص و کوچکی مدنظر است. این گروه تلاش دارند که برای دست یابی به منافع خود، و براساس روابط نهادی خود با بقیه، موقعیت سیاسی خودشان را حفظ کنند.
اما ائتلاف های توزیعی فراگیر به دنبال بازتوزیع منافع به نفع آحاد جامعه هستند.برای ایجاد تغییرات نهادی باید به ترجیحات ائتلاف‌های توزیعی توجه کرد. اما باید توجه کرد که نهادهای موجود در جامعه بر سازماندهی گروه های همسود و همچنین بر قدرت چانه زنی آنها اثر گذار هستند.
یکی از دلایل
وجود اینرسی نهادی institutional inertia دقیقاً به همین مساله یعنی قدرت چانه زنی این گروه های هم سود مربوط می شود.
نکته قابل تامل دیگر این است که علاوه بر تصمیم گیران و سیاست مداران حاکم، برخی نخبگان سیاسی نیز به دنبال فرصت های موجود برای استفاده از منافع ناشی از شرایط موجود هستند و ائتلاف تشکیل می دهند.
نکته بسیار مهم دیگر این است که چنان چه ائتلاف‌های توزیعی قوی متعددی در جامعه وجود داشته باشد، به سختی می توان تغییرات نهادی مخالف میل و ترجیحات آنها را انجام داد و بنابراین در این شرایط یقیناً با اینرسی نهادی روبرو خواهیم شد.
برگرفته از فصل سوم کتاب زیر:
Faghih, N.; Samadi, A. H. (2024), Institutional Inertia: Theory and Evidence, Springer
نکته:
یکی از دلایل پیروزی پزشکیان به این بر می گردد که این بار ائتلاف های فراگیر وارد بازار انتخابات شدند و نتیجه را به گونه دیگری رقم زدند (البته دلایل دیگر قابل بررسی است). در اقتصاد ایران و در زمینه های مختلفی این ائتلاف های فراگیر را داریم.
اما وجود ائتلاف های توزیعی بسیار قوی در جامعه و تضاد شدید منافع در بین آنها ( برای مثال نعمت و نقمت بودن تحریم ها، مذاکره و عدم مذاکره، انتخاب شرکای تجاری خاص، و ....) باعث شده است که هر ائتلافی کاندید خودش ( گاهی خارج از افراد معرفی شده توسط اعضای کمیته های شورای راهبری) را داشته باشد.
شرایط به گونه ای است که هیچ کدام از جناح های موجود در کشور( و نه احزاب، حزب به معنای علمی کلمه در ایران نداریم)، از کابینه پیشنهادی رضایت ندارند. این شرایط نشان می دهد که به شدت با اینرسی نهادی روبرو هستیم و یکی از اولویت های اصلی پزشکیان باید تلاش برای غلبه بر آن باشد. در غیر این صورت هیچ کدام از وعده های داده شده ایشان (حتی متوسل شدن به نظر کارشناسان که اصلی ترین وعده ایشان بود) تحقق پیدا نخواهد کرد.
تغییرات نهادی( قواعد بازی) موجود باید به گونه ای باشد که بر ترجیحات گروه های هم سود و قدرت چانه زنی آن ها اثر گذاشته و جامعه را به سمت تشکیل بیشتر ائتلاف های فراگیر سوق دهد. چنین کاری نیز در میان مدت و درازمدت و تنها از بالا به پایین و در ابتدا از طریق تغییر نهادهای سیاسی شدنی است.
https://t.center/ahSamadihttps://ems.shirazu.ac.ir/~ahsamadi
