Humo xususiylashtirilishi haqida (1/2) Humo toʻlov tizimini xususiylashtirish boʻyicha bitim, ikki yil avval Uzcard bilan boʻlganidek, koʻplab savollarni keltirib chiqarmoqda. Toʻlov shakli Humo aktivini sotib olish boʻyicha gʻolib deb topilgan Paynet toʻlov kompaniyasi, sotib olish shartnomasi 25 dekabrda tuzilganini maʼlum qildi. Ammo Davlat aktivlarini boshqarish agentligi bu haqda faqatgina 13 yanvarda eʼlon qildi, yaʼni uch hafta oʻtib. Hozirga qadar boshqa talabgorlarning takliflari, toʻlov shartlari va aktivning dastlabki bahosi haqida hech qanday maʼlumot berilmagan. Soʻnggi yillarda koʻplab xususiylashtirish bitimlarida toʻlovni "rassrochkaga" (bo'lib-bo'lib to'lash) usuli qoʻllanilmoqda. Ko'p hollarda bu usulda xaridor oʻz mablagʻlarini sarflamaydi, balki aktivni oʻzining kelgusi foydasidan hisob-kitob qilib sotib oladi. Afsuski, koʻplab davlatning yirik aktivlari uchun haqiqiy mablagʻ sarflanmagan "investorlar" oʻrtasida taqsimlanmoqda. Humo boʻyicha vaziyat bunday emas degan umiddaman, ammo shaffoflik va hisobdorlikning yoʻqligi, oldingi salbiy tajribalar hamda davlat va regulyatorga boʻlgan ishonchsizlik eng yomon ehtimollarni oʻylashga majbur qiladi. Agar bu haqiqatda bunday boʻlmasa, davlat har bir bitim boʻyicha qancha daromad olganini ochiq koʻrsatishi foydali boʻlardi. Afsuski, koʻplab xususiylashtirish bitimlari boʻyicha Davlat aktivlari agentligiga yuborilgan soʻrovlar javobsiz qolmoqda. Bitim qiymati 840,33 milliard soʻm yoki 65 million AQSh dollarini tashkil etadi. Bu summa Paynet kompaniyasining oʻz kapitalidan 3,2 barobar yuqori. Savol tugʻiladi: kompaniya bu mablagʻlarni qayerdan oldi? Balki bu bank krediti yoki muddatli toʻlov boʻlishi mumkin. Narx Humo bahosi ham savollarni keltirib chiqarmoqda. Uning toza foydasi oʻtgan toʻqqiz oyda 119,3 milliard soʻmni tashkil qilgan. Yil oxiriga borib bu koʻrsatkich taxminan 166 milliard soʻmga yetishi kutilmoqda. Bu shuni anglatadiki, kompaniya besh yillik foyda boʻyicha baholangan. Humo foydasi yiliga 50% oʻsishini hisobga olganda, bugungi besh yillik baho kelgusi yilda 2,5–3 yillik foydaga tushishi mumkin. Masalan, 2022 yilda davlat Uzcard'dagi 75% ulushni 210,1 milliard soʻmga ($18,9 mln) sotgan. Uzcard'ning 2023 yildagi foydasi 51,6 mln dollarini tashkil etdi, 2024 yilni 9 oyida esa – 660,4 mlrd so'm ($51 mln). Bu yerda shunchaki "vau" deb baqirgim keladi. Humo foydasi Uzcard'nikidan 5,5 barobar kam. Ammo Humo davlatniki boʻlgan va koʻplab toʻlov va oʻtkazmalar xizmatlari bepul yoki juda past tariflarda amalga oshirilgan. Uning tariflari Uzcard'ga qaraganda bir necha barobar past. Agar Humo komissiyasini besh barobar oshirsa ham, bu hali ham raqobatchiga nisbatan "past" boʻlib qoladi, ammo foyda sezilarli darajada oshadi. Qoʻrqamanki, davlat strategik aktivni juda arzon narxda sotgan. Raqobat uchun xavflar Endi Humo ikki bank (ularning biri Asia Alliance Bank) bilan bogʻliq deb aytilayotgan kompaniya nazoratiga oʻtadi. Bu esa raqobatga salbiy taʼsir qilishi mumkin, chunki aloqador banklar raqobatchilarga nisbatan afzalliklarga ega boʻlishi mumkin, Paynet esa boshqa 40 ta toʻlov xizmatidan ustun boʻlish ehtimoli mavjud. Hozirgi kunda fintex Oʻzbekistondagi eng raqobatbardosh va tez rivojlanayotgan bozorlaridan biridir. Paynet'ning affillanganligi xavotir uygʻotmoqda. Humo bilan Qozogʻistonning eng yirik fintex-kompaniyasi Kaspi va Mastercard ham qiziqish bildirgan edi. Humo'ni xalqaro kompaniyaga sotish xorijiy investorlarga yaxshi signal boʻlar edi va davlat koʻproq "naqd" pul va investitsiyalar olgan boʻlardi. @latipovuzb