در آغاز سال ۱۲ هجری اعراب به سرکردگی مثنی بن حارثه وارد قلمرو ساسانیان در بین النهرین شدند و در اسفند و فروردین همان سال #حیره را که پایتخت لخمیان بود گرفتند. مثنی پس از آنکه در غزوه «ذات السلاسل» فاتح شد از رود فرات گذشت. در اردیبهشت همان سال خالد بن ولید ایرانیان را شکست داد. در آغاز سال ۱۳ هجری خالد به شام منتقل شد.زان پس ایرانیان فعالانه وارد عمل شدند. در وسط پاییز سال ۱۳ هجری رستم سردار ایرانی و سپهبد خراسان که پیش از آن، در در استقرار شاهنشاه یزدگرد سوم، نواده خسرو دوم (که کودکی بود)، بر تخت سلطنت وی را یاری کرده بود، لشکر عرب را محاصره کرد (نخست آزادشان گذاشت تا از فرات بگذرند) و شکست سختی در جنگ جسر _ در پیرامون جسری که بر سر راه حیره به تیسفون (مداین) بر فرات بسته بودند _ وارد آورد. بر اثر حضور ذهن و جدیت مثنی، اعراب از محاصره نجات یافته، توانستند بار دیگر از فرات بگذرند. ولی در سال ۱۴ هجری در حرب بویب نزدیک حیره گروه عظیمی از ایرانیان را که تحت فرمان سردار مهران بودند نابود ساختند. دولت یزدگرد سوم دانست که تا آن زمان خطر اعراب را دست کم گرفته است، به ویژه که در همان اوان خبر پیروزی اعراب بر لشکر عمده بیزانس در یرموک (یکی از شاخه های نهر اردن) به ايران رسید. پیش از آن سپهبد رستم تصمیم گرفته بود همه دسته های لشکری را از سراسر نواحی ایران گرد آورد و همه طبقات سپاهی (ارتشتاران) را فرا خوانده بود.گرد آمدن و تسلیح این عده بیش از یک سال به طول انجامید. فقط در پاییز سال ۱۵ هجری سپاه عظیم ایران در محل قادسیه نزدیک حیره اردو زد و اعراب نیز در نزدیکی آن مستقر گشتند. عمر، سعد بن ابی وقاص را که یکی از مهاجران قدیمی بود، به فرماندهی لشکر عرب منصوب کرد. سواران ایران که به بهترین سلاح مسلح بودند و پیلان عظیم الجثه، حامل هودجهای تیر اندازی، به همراه داشتند.به اعراب به نظر حقارت می نگریستند. اعراب آفتاب سوخته، گرد آلود و شتر بانانی پشمالو بودند و البسه ژنده به تن و پوست پاره ای به پای برهنه داشتند .غلاف شمشیرشان از جهل کهنه و سپرها یشان از پوست گاو بود. جنگ قادسیه(در آغاز سال ۶۳۷م/۱۶ هجری)سه روز و به روایتی چهار روز طول کشید. زد و خورد بسیار سخت و لجوجانه بود. چند گروه از لشکریان نخاراران (نخارا _ شاهزادگان، امیران) ارمنی نیز در صفوف ایرانیان می جنگیدند. ولی در ظرف همان روزها به اعراب از سوریه کمک رسید. روز آخر باد شدیدی بر خاست و ابری از شن و ریگ را به طرف سلحشوران ایران برانگیخت (و اعراب این پدیده را یاریی از طرف خدا شمردند) و پیروزی اعرابای. مسلم ساخت. سپهبد رستم در جنگ هلاک شد و درفش بزرگ دولت ایران به دست اعراب افتاد.(ص.۴۰_۴۱)
مأخذ: پطروشفسکی،ای.پ. اسلام در ایران. ترجمه: کریم کشاورز_انتشارات پیام. چاپ چهارم. سال ۱۳۵۴