دانشِ پزشکی در ایرانِ دوره‌ی ساسانیان(شماره ۱۱)

در دوره‌ی ساسانیان، طبقه‌ی《دبیران》(در عربی: کُتّاب)همچون سپاهیان، پیشوایانِ دین، کشاورزان و پیشه‌وران، اهمیّتِ ویژه‌ای داشتند و دبیری از فعالیّت‌های بسیار مهمّ دستگاهِ دیوانیِ ساسانیان بود. دبیران، با توجّه به فعالیت‌هایی که انجام می‌دادند، خود به چند رده تقسیم می‌شدند.¹ در《نامه‌ی تنسر به گُشنسب》، که یک متنِ مهمّ بازمانده از دوره‌ی ساسانیان است، از کُتّابِ رسائل و کُتّابِ محاسبات و کُتّابِ اقضیه و سجلّات و شروط و کُتّابِ سِیَر یاد شده و اطباء و شعراء و منجمان در طبقه‌ی دبیران جای داده شده‌اند.² خوارزمی هم در《مفاتیح‌العُلوم》طبقه‌ی دبیران را در دوره‌ی ساسانیان هفت رده‌ی داد دیبهر؛ دبیرِ احکامِ حقوقی و دادگستری، شهر آمار دیبهر؛ دبیرِ مالیات و درآمدِ کشور، کذگ آمار دیبهر؛ دبیرِ درآمدِ ویژه‌ی پادشاه، کنز آمار دیبهر؛ دبیرِ خزانه، آخور آمار دیبهر؛ دبیرِ اوقاف و امورِ خیریه می‌داند.³ آگاهی‌های تاریخی نشان می‌دهند که دبیران گذشته از فعالیت‌های علمی، در سیاستِ دوره‌ی ساسانیان دارای موقعیتِ مهمی بوده‌اند و گهگاه در رُخدادهای سیاسیِ تاریخیِ ساسانیان نیرومندیِ خود را نشان می‌دهند.⁴

احتمالاً ریشهر/ریو_اردشیر، یکی از بُنیادهای فرهنگ و تمدّنِ ایرانی بوده است، و باید آن اندازه مهمّ بوده باشد که نامِ آن در《مُعجم‌البُلدانِ》یاقوتِ حموی آمده است. ابن‌ندّیم، یکی از مترجمانِ کتاب‌های پهلوی به عربی را موبدِ شهرِ شاپور می‌خواند، و اینوسترانتسف عقیده دارد که احتمالاً وی کتاب‌های خود را برای ترجمه به عربی از این قلعه به دست می‌آورده است.⁵

یادداشت‌ها:
۱. کریستن‌سن.آرتور امانوئل(۱۳۷۴)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه‌ی رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب، ص ۱۹۶_۲۰۱؛ محمدی‌ملایری.محمد(۱۳۷۴)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: انتشارات توس، ص ۹۹_۱۰۱؛ تفضلی.احمد(۱۳۸۵)، جامعه‌ی ساسانی، ترجمه‌ی شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران، نشر نی، ص ۳۷_۵۶.
۲. نامه‌ی تنسر به گُشنَسب(۱۳۵۴)، تصحیح مجتبی مینوی، با همکاری محمد اسماعیل رضوانی، تهران: خوارزمی، ص ۴۸_۴۹؛ محمدی‌ملایری.محمد(۱۳۷۴)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: انتشارات توس، ص ۱۰۰.
۳.‌ خوارزمی.ابوعبدالله محمد بن احمد بن یوسف کاتب(۱۳۴۷)، ترجمه‌ی مَفاتیح‌ العُلُوم، ترجمه‌ی حسین خدیو جم، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ص ۸۹_۹۲؛ کریستن‌سن.آرتور امانوئل(۱۳۷۴)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه‌ی رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب، ص ۱۹۸_۱۹۹؛ محمدی‌ملایری.محمد(۱۳۷۴)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: انتشارات توس، ص ۱۰۱.
۴. نگاه شود: تفضلی.احمد(۱۳۸۵)، جامعه‌ی ساسانی، ترجمه‌ی شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران، نشر نی، ص ۴۰_۴۶.
۵. اینوسترانتسف.کنستانتین(۱۳۵۱)، تحقیقاتی درباره‌ی ساسانیان، ترجمه‌ی کاظم کاظم‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ص ۱۶_۱۷؛ محمدی‌ملایری.محمد(۱۳۷۴)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: انتشارات توس، ص ۵۵_۵۶.

بن‌مایه: جلیلیان.شهرام، تاریخ جُندی‌شاپور، اهواز، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، چاپ دوم ۱۳۹۴، رویه‌ی ۶۵ و ۶۶

#ساسانیان
#دانش_پزشکی_ایران_باستان
#دانش_ایران_باستان
#نهضت_ترجمه
#جندی_شاپور
https://t.center/ketabkhaFFRF