دانشِ پزشکی در ایرانِ دوره‌ی ساسانیان(شماره ۲)

bhisháj-/bhişaj-
در هندیِ باستان که هم به‌عنوانِ صفت، به معنای《شِفابخش/درمانی》و هم به‌عنوانِ اسم، به معنای《درمانگر/پزشک و دارو》است، با -baēšaza که در اوستاییِ متأخر به‌معنای صفتیِ《درمان‌بخش》و معنای اسمیِ《طبابت و دارو/درمان》استفاده شده، خویشاوند است، و واژه‌های پهلویِ ظاهراً خویشاوند با bizišk_مثلاً، صفتِ bēšāz《درمانی/شفابخش》، فعلِ bēšaz(ēn)ītan《درمان کردن》و اسمِ مصدرِ bēšāzišnīh《درمان/عِلاج》_همگی خود ظاهراً با واژه‌ی اوستاییِ -baēšaza خویشاوندیِ اشتقاقی دارند. همچنین در پهلوی یک واژه‌ی دیگر هم، از ریشه‌ی دیگری، یعنی درُستَبِد drustabed به معنای《(سَر)پزشک》استفاده شده است.¹

کهن‌ترین اشاره‌ها درباره‌ی پزشک و دانشِ پزشکیِ ایرانی در نوشته‌های ایرانیِ پیش از اسلام، گزارش‌هایی است که در بخش‌هایی از اوستا_کتابِ مقدّسِ زرتشتیان_و پاره‌ای متن‌های پهلوی وجود دارد. تاریخ‌نویسانِ یونانی آگاهی‌هایی درباره‌ی زندگانیِ پزشکانِ یونانیِ دربارِ هخامنشیان به دست می‌دهند، اما در گزارش‌های آنها چیزی درباره‌ی آموزه‌های پزشکیِ ایرانی و شیوه‌های درمانیِ آنان دیده نمی‌شود.²

در متن‌های ایرانی، نخستین انسان_شهریارانِ ایرانی، پدیدآورندگانِ پزشکی انگاشته شده‌اند، به گزارشِ اوستا، فریدون پزشکی را به مردم آموخته بود.³ در شاهنامه، این نخستین آموزنده‌ی پزشکی به مردم، جمشید شناخته شده است.⁴ در متن‌های زردشتی همچون وندیداد، هُوسپارم نَسک، دینکَرد و... آگاهی‌های پراکنده‌ای درباره‌ی پزشکیِ ایرانی در دوره‌ی ساسانیان به دست می‌آید.⁵

یادداشت‌ها:
۱. اعلم.هوشنگ(۱۳۷۹)،《پزشکی: ۱. واژگان》، دانشنامه‌ی جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۵، ص ۶۰۶.
۲. پروشانی.ایرج و فرید قاسملو(۱۳۷۹)،《پزشکی: ۲. پزشکی ایرانیان در دوره‌ی پیش از اسلام، دانشنامه‌ی جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۵، ص ۶۰۶_۶۰۸.
۳. پورداود.ابراهیم(۱۳۵۶)، یشت‌ها، ۲ ج، به کوشش بهرام فره‌وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج ۲، ص ۱۰۲.
۴.‌فردوسی.ابوالقاسم(۱۳۷۴)، شاهنامه‌ی فردوسی، ۷ ج، به تصحیح ژول مول، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ج ۱: ص ۲۶.
۵. کریستن‌سن.آرتور امانوئل(۱۳۷۴)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه‌ی رشید یاسمی، تهران: انتشارات دنیای کتاب، ص ۵۴۹_۵۵۱.

بن‌مایه: جلیلیان.شهرام، تاریخ جُندی‌شاپور، اهواز، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز، چاپ دوم ۱۳۹۴، رویه‌ی ۵۳ و ۵۴

#ساسانیان
#دانش_پزشکی_ایران_باستان
#دانش_ایران_باستان
#نهضت_ترجمه
#جندی_شاپور
https://t.center/ketabkhaFFRF