🔴ورکان و قلعههایش
✍ محمد مشهدی نوش آبادی
🔹ورکان آبادی خوش آب و هوا در مرز جنوب غربی کاشان و تابع بخش برزک است و پنداس و تجره از آبادیهای اقماری آن هستند.
🔹درباره وجوه تاریخی
ورکان در مقدمه مقاله
#مزرعه_مبارکآباد_ورکان نوشتهام، اجمالا اینکه
ورکان بنابر قصیده «نونیه» بوالرضا راوندی از آبادیهای معمور دوره سلجوقی است و حتی ممکن است آبادی "جرکان" که در تاریخ قم جزو رستاق کاشان آمده تصحیف شده
ورکان باشد.
🔹یاقوت حموی در معجمالبلدان از محمد بن حسنورکانی و دو پسرش ابوالمعالی و ابوالمحاسن نام میبرد که عالمان حدیث در قرن شش و هفت هجری بودهاند. اینها نشانه سابقه تاریخی
ورکان است.
🔹موقعیت ویژه
ورکان در آن محدوده جغرافیایی و اهمیت تاریخی آن باعث شده تا آثار تاریخی ارزشمندی در آن دیار باقی بماند.
🔹گرچه برخی از آثار مهم تاریخی و ازجمله بخش زیادی از بافت ارزشمند آن به کلی نابود شده، اما هنوز آثار ارزشمند مهمی در آن باقی است که متاسفانه عمدتا در معرض نابودی کامل قرار دارد و اگر فکر عاجلی برای آن نشود به مرور زمان نابود خواهد شد.
🔹در بافت بازماندهی اثری که به «قلعه کهنه» شهرت دارد که در محله دروازه جیر که در گویش ورکانی به معنای دروازه پایین است، بر دامن شیب توده محکم شنیِ سخت بنا شده، به نظر بسیار قدیمی است و با توجه ضخامت خشتهای سازه اصلی و مقایسه آن با خشتهای بنای ساسانی تپه کهریز و بنای قدمگاه علی صالح
آباد و... نمیتواند از دوران ایلخانی و سلجوقی جدیدتر باشد، توجه به وجود دهها محوطه و بنای ساسانی در کوهستان کاشان و در همان حوالی دور نیست که بنایی ساسانی باشد، گر چه بعدها کاربرد مسکونی یافته و تا حدود صد سال پیش معمور بوده است.
🔹باری در بازدید از بافت
ورکان به جز این بنای ارزشمند که رو به ویرانی کامل است، از بنای خشتی «برج گُرده
ورکان» و حصارهای سه لایه و دو برج پیرامون آن بازدید کردیم.
🔹این که برج محور اصلی قلعهای مستطیل شکل بوده و در لبه بیرونی توسط دو باروی مدور دیگر نیز حفاظت میشود، معماری جالب و چشمگیری دارد که شایسته بررسی است.
🔹تو در تویی سه لایه باروی محافظ قلعه که منظری دیدنی به بافت برزک داده نشانه اهمیت بارو و قلعه و در کل بافت تاریخی آبادی است.
🔹برج گُرده در سه طبقه بنا شده و شامل سه بنای چهارصفه است که به طرحی مشابه و بر روی پایههای بسیار ضخیم و مستحکم بنا شده است.
🔹طبقه اول سالمتر است، اما بخش زیادی از طبقه میانی و از جمله طاق میانی تخریب شده و به طبقه سوم آسیب جدی وارد شده و در آستانه ویرانی کامل است.
🔹مالکیت برج در اختیار خاندان نزّاری است که روزگاری خان این آبادی خان نشین بودهاند، ولی گویا علاقهای به ثبت و برنامهای برای حفاظت و باززنده سازی این اثر ارزشمند که واجد معماری منحصر به فردی است ندارند.
🔹در همراهی خانم ستاره نزّاری بافتگردی در بافت این آبادی که اخیرا بخشی از کوچههایش را سنگفرش و ساباطی در بخشی از آن ایجاد کردهاند، مناظر طبیعی و تاریخی دیگری نیز ارمغان داشت و هنوز جانی در کالبد آن بود.
🔹بخشی از قسمت بالای محراب سنگی بزرگی که عرضی حدود یک و نیم متر داشت نیز در گوشه ای از بافت افتاده بود که باید در جایی محفوظ میشد تا آسیب بیشتر نبیند. مردم کاربرد این سنگ را سردر عمارتی میدانند که اکنون تخریب شده، اما به نظر این کاربرد ثانوی است.
🔹جان دادن به بناها و بافت تاریخی
ورکان در روزگاری که جان گرفتن از فرهنگ و تاریخ معمول است، کاری دشوار است.
🔹مگر اینکه مردم روستا و مسئولان محلی و اداره میراث فرهنگی فکری به حال این آثار روبه ویران بکنند و پژوهشگران و دانشجویان معماری در پژوهش و مستندسازی این آثار کوشش کنند که در حفظ این آثار بیتاثیر نیست.
🔹میشود بخشی از این آثار را به ثبت ملی رساند و با مرمت و تغییر کاربری به اقامتگاه بومگردی و اماکن مرتبط با گردشگری به بازسازی و حفظ آنها جهت و به این روستای کوهستانی رونق داد.
🆔 @ahlekashanam